Η μακροχρόνια σκλαβιά των Ελλήνων σε ένα βάρβαρο δυνάστη, απολίτιστο και αιμοχαρή συγκίνησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Διαπίστωνε ο τότε κόσμος ότι οι Έλληνες ζούσαν υπόδουλοι και χωρίς στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αυτοί οι οποίοι τόσα πολλά υψηλά ιδεώδη και αξίες είχαν προσφέρει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Έβλεπαν οι περιηγητές που επισκέπτονταν την υπόδουλη Ελλάδα να στενάζει κάτω από ένα απάνθρωπο δυνάστη. Να κρέμεται πάνω από το κεφάλι του κάθε Έλληνα η κοφτερή χατζάρα του Tούρκου. Εύλογο ήταν να δημιουργηθεί ένα κύμα συμπάθειας και αγάπης προς τον σκλαβωμένο ελληνισμό.
Ένα αντίδωρο σεβασμού για την ανεκτίμητη προσφορά του ελληνικού γένους προς την ανθρωπότητα. Το κύμα αγάπης και θαυμασμού των ξένων προς το Ελληνικό πνεύμα μπορεί να γεννήθηκε τα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς, αλλά υπάρχει ακόμη και σήμερα. Είναι χρήσιμο που υπάρχει, όμως πρέπει και εμείς πρώτοι να σεβαστούμε την πολύτιμη κληρονομιά. Το θέμα μας είναι βέβαια άλλο. Ο φιλελληνισμός και ειδικότερα στα χρόνια προετοιμασίας και στα χρόνια της παλιγγενεσίας.
Ο φιλελληνισμός ένωσε πολλούς ανθρώπους διαφορετικών εθνοτήτων, άνδρες και γυναίκες. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή με τους φιλέλληνες εθελοντές. Γάλλοι, Γερμανοί, Πολωνοί, Ιταλοί, Άγγλοι, Ελβετοί, κλπ. ήρθαν και πολέμησαν μαζί στην Ελλάδα, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι είχαν βρεθεί σε αντιμαχόμενες παρατάξεις στα πεδία μαχών της Ευρώπης.
Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία την περίοδο αυτή είναι σαφώς περιορισμένη και ο φιλελληνισμός έδωσε την ευκαιρία η γυναίκα να διεκδικήσει τον ρόλο της. Στην Ευρώπη δεσπόζει η Ιερά Συμμαχία που αντιτίθεται σθεναρά σε κάθε απελευθερωτική προσπάθεια. Οι φιλέλληνες αψηφούν τους κινδύνους και αγωνίζονται για το ελληνικό γένος.
Θα εστιάσω την γραφή, στον γυναικείο φιλελληνισμό. Υπερεθνικός υπήρξε ο γυναικείος φιλελληνισμός όπως θα σκιαγραφήσουμε παρακάτω. Οι Ελληνίδες όταν μάθαιναν την ύπαρξη φιλελληνικής εστίας απευθύνονταν εκεί για να ζητήσουν βοήθεια, όπως έπραξαν 31 γυναίκες το 1825 με επικεφαλής την λαμπρή λόγια Ευανθία Καΐρη (1799–1866). Στην έκκληση αυτή προς τις «φίλες της Ελλάδος» στην Αμερική για να ευχαριστήσουν για την ύπαρξη γυναικών και ανδρών που κατανοούν τα δεινά τους και δεν κλείνουν τα μάτια τους όπως πολλοί ευρωπαίοι. Η γνωστή αγωνίστρια Μαντώ Μαυρογέννους στέλνει επιστολή στο Παρίσι και απευθυνόμενη σε φιλελληνίδες τις προτρέπει «να στραφούν προς τις βαθύτερες αλήθειες που διέπουν την ανθρωπότητα», και να επηρεάσουν τους άνδρες της Γαλλίας. Μέσω του Βρετανού αξιωματικού και Φιλέλληνα, Blaquiere, στέλνει επίσης επιστολή στις Αγγλίδες Φιλελληνίδες, και ζητά την παρέμβασή τους για την δημιουργία ασύλου για τις γυναίκες και τα ορφανά παιδιά στην Εύβοια.
Οι γυναίκες της δύσεως οι οποίες συγκινήθηκαν και βοήθησαν με κάθε τρόπο την ελληνική παλιγγενεσία είναι πάρα πολλές. Ο Ιστορικός δεν τις κατέγραψε όλες. Είναι φυσικό και λογικό, έτσι γίνεται. Περνούν στις σελίδες της Ιστορίας οι πιο σημαντικές. Θα αναφερθούμε σε όσες εντοπίσαμε στα σχετικά ιστορικά κείμενα. Πολλές γυναίκες φιλέλληνες βοήθησαν κατά την προεπαναστατική περίοδο και εξοικείωσαν τις κοινωνίες στις οποίες ζούσαν με την ιδέα της απελευθερώσεως του ελληνικού γένους από την μακρόχρονη βάναυση σκλαβιά. Μία κυρία της υψηλής γαλλικής κοινωνίας, πασίγνωστη για την δυναμική της προσωπικότητα και τις φιλελεύθερες ιδέες της, ήταν η Madame de Staël (1766-1817), Γαλλίδα λογοτέχνις και φιλελληνίδα, η οποία συνδέθηκε με τον Λόρδο Βύρωνα.
Δύο, άλλες, εμβληματικές φυσιογνωμίες είναι η ελληνοκύπρια Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη - Chenier και η Ρωξάνδρα Στούρτζα. Η Λουμάκη κατοικούσε στο Παρίσι, ήταν λογοτέχνις και στο σπίτι της ιδρύθηκε η μυστική προεπαναστατική οργάνωση Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο με στόχο την απελευθέρωση της Ελλάδος. Εκεί εκπαιδεύτηκε ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Στρατολογούσε ανθρώπους και έστελνε μυστικά όπλα στην Ελλάδα. Αντίστοιχο ρόλο με αυτόν της Λουμάκη έπαιξε 10 χρόνια αργότερα η Ελισάβετ Υψηλάντη, μητέρα των Αλέξανδρου και Δημητρίου Υψηλάντη. Η Ρωξάνδρα Στούρτζα (1786-1844). Ήταν κυρία επί των Τιμών της τσαρίνας Ελισάβετ (1779-1826). Στη Βιέννη γνωρίσθηκε με τον Άνθιμο Γαζή και τον μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο και αποφάσισαν να συνιδρύσουν την κεκαλυμμένα φιλο-επαναστατική «Φιλόμουσο Εταιρεία». Επιχείρησε δε με διάφορες πρωτοβουλίες να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινή γνώμη υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, περιέθαλπε στη Ρωσία τους κατατρεγμένους Έλληνες που έφθαναν στην Οδησσό. Η θαρραλέα φιλελληνίδα από την Βαλτική, Barbara Julie de Krüdener (1764–1824) συνδέεται φιλικά με τον Αλέξανδρο Α΄ και τον επηρεάζει να βοηθήσει στην σύσταση της Ιεράς συμμαχίας και όταν αντιλήφθηκε το λάθος της προσπαθεί επίμονα μια δημόσια δήλωση του Αλεξάνδρου υπέρ των Ελλήνων, πράγμα που την οδήγησε στην εξορία της. Η σύζυγος του Αλεξάνδρου, τσαρίνα Ελισάβετ, δεν αποτέλεσε τη μόνη περίπτωση μέλους βασιλικής οικογενείας που δραστηριοποιήθηκε υπέρ των Ελλήνων. Η Caroline von Braunschweig-Wolfenbüttel (1768 – 1821), σύζυγος του βασιλέα Γεωργίου Δ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, υπήρξε φιλελληνίδα και στήριζε ένθερμα τη Φιλόμουσο Εταιρεία και τους σκοπούς της. Εντυπωσιακή είναι ακόμη η δράση της πριγκίπισσας Sophia Albertina της Σουηδίας (1753 – 1829), αδελφής του Σουηδού βασιλέα. Με την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως ίδρυσε γυναικείο φιλελληνικό κομιτάτο, μετατρέποντας τα ανάκτορα σε κέντρο του φιλελληνισμού. Ακόμη και η πριγκίπισσα της Ορλεάνης Louise Marie Thérèse Charlotte Isabelle d’Orléans (1812-1850) και όλος ο βασιλικός οίκος, είχαν ταχθεί υπέρ των Ελλήνων.
Οι κυρίες της αριστοκρατίας στην Ευρώπη βοήθησαν ποικιλοτρόπως την ελληνική υπόθεση. Γαλουχημένες με την κλασική παιδεία, είδαν τους σύγχρονους Έλληνες ως άξιους απογόνους του Λεωνίδα και του Μιλτιάδη. Στο σαλόνι της Δανής καλλιτέχνιδος Karen Margrethe «Kamma» Rahbek (1775-1829) τα λογοτεχνικά ενδιαφέροντα της Δανικής κοινωνίας διασταυρώθηκαν με συζητήσεις για τον φιλελληνισμό.
Το ίδιο παράδειγμα ακολούθησαν πολλές ευγενείς και καλλιεργημένες κυρίες που δέσποζαν στην κοσμική ζωή των πρωτευουσών της Ευρώπης. Μετέτρεψαν τα σαλόνια τους σε χώρο συνάντησης φιλελλήνων, και πρωτοστατούσαν σε διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Έτσι, η Anna Eynard – Lullin (1793-1868), Ελβετή ζωγράφος και φιλάνθρωπος, αναδείχθηκε θερμή φιλελληνίδα. Στη Γενεύη ίδρυσε φιλελληνικό κομιτάτο γυναικών.
Οι Φιλελληνίδες αναζητούσαν κάποια πρότυπα Ελληνίδας ηρωίδας στη Ελληνική Επανάσταση, και τα βρήκαν κυρίως στο πρόσωπο δύο εμβληματικών Ελληνίδων. Η πρώτη ήταν η δυναμική και μαχητική αγωνίστρια Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771-1825). Ήταν μία εύπορη γυναίκα που είχε γνωρίσει πολλές δυσκολίες. Η δεύτερη ήταν η Μαντώ Μαυρογένους (1796-1840), την οποία χαρακτήριζε η παιδεία
Ο φιλελληνισμός καθίσταται πλέον κυρίαρχη «τάση» στην Ευρώπη και οι φιλελληνίδες διοργανώνουν ομιλίες, εράνους και αποστολές ιματισμού στην Ελλάδα. H ιδιαίτερα δραστήρια Γαλλίδα Φιλελληνίδα Madame Delcombre, ήταν επικεφαλής του φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι. Μία άλλη, διάσημη κυρία της Ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, είναι η Madame de Récamier (1777 – 1849). Επίσης μέλος του φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι. Η Récamier συγκέντρωσε και εξέδωσε τις μακροσκελείς επιστολές, στις οποίες ο Voutier περιγράφει τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, ιστορικούς τόπους και σκηνές από μάχες, υπό τον τίτλο «Γράμματα για την Ελλάδα». Η Récamier υπήρξε μία δραστήρια προσωπικότητα σε ό,τι αφορά στο φιλελληνικό κίνημα. Η αγάπη της για την Ελλάδα και τους Έλληνες πυροδοτήθηκε από τη σχέση της με τον ρομαντικό συγγραφέα, πολιτικό και φιλέλληνα François-René de Chateaubriand (1768-1848). Η Recamier στήριξε την Ελληνική Επανάσταση με μεγάλες χρηματικές προσφορές από δικούς της πόρους, καθώς και από έσοδα εράνων.
Στη Γαλλία, ο φιλελληνισμός και η «ελληνομανία» φθάνει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επηρεάζει τη μόδα: εμπνευσμένες από την ηρωική Μπουμπουλίνα είναι οι «Robes de dame a la Bobeline». Η δημόσια εκδήλωση φιλελληνικών αισθημάτων ήταν, σε έναν βαθμό, τεκμήριο του επιπέδου της καλλιέργειας ή της ευαισθησίας μίας γυναίκας ή ενός άνδρα της εποχής. Μία τέτοια φωτεινή περίπτωση είναι η Πολωνή πατριώτισσα Emilia Sczaniecka (1804-1896), που έδρασε στην πόλη Poznan. Υπήρξε η « Μπουμπουλίνα της Πολωνίας». Η εξαγορά Ελλήνων από σκλαβοπάζαρα, και οι υιοθεσίες ορφανών παιδιών από την Ελλάδα, ήταν άλλα δύο δύσκολα πεδία δράσης για τα οποία ενδιαφέρθηκαν οι φιλελληνίδες.
Η πλέον γνωστή περίπτωση φιλελληνίδας λογοτέχνιδος δεν είναι άλλη παρά η λαμπρή Mary Shelley (1797-1851) από την Αγγλία, σύντροφος του Percy. Η Shelley επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση του φιλελληνισμού του στενού της φίλου, Λόρδου Βύρωνα (1788-1824).
Η ελληνική περίπτωση έδωσε έμπνευση σε πολλές γυναίκες δημιουργούς για τα έργα τους και τη δράση τους. Η Αγγλίδα ιστορικός, συγγραφέας και ποιήτρια, Agnes Strickland (1796 –1874), έγραψε το ποίημα «Δημήτριος», εμπνευσμένη από την αγάπη της προς τους Έλληνες. Από την Γαλλία, η ποιήτρια Amable Tastu (1798–1885) έγραψε ένα ποίημα για τα Ψαρρά, ενώ η ποιήτρια Delphine Gay ή de Girardin (1804-1855) προσέφερε χρηματικά ποσά σε φιλελληνικούς εράνους. Στην Γερμανία, από τις πρώτες γυναίκες που τοποθετήθηκαν ανοικτά υπέρ των Ελλήνων ήταν η συγγραφέας Amalia von Imhoff-Helvig (1776-1831). Έγραψε και δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα ήδη από την αρχή της Επανάστασης. Η συγγραφέας Friederike Brun (1765-1835) δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα ήδη το 1821.
Η «Γερμανίδα Σαπφώ», Louise Brachmann (1777-1822), έγραψε και δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα υπό τον τίτλο «Griechenland».
Το 1824, η βαρόνη Julie Charlotte Dorothea Therese von Richthofen (1785-1840), έγραψε το φιλελληνικό έργο «Helas und Helianor» (Ο Έλας και ο Ελιανώρ). Στο έργο «Graf Branzka» (Ο βαρόνος Μπράντσκα) που συνέγραψε η Wilhelmine von Alben το 1829, γίνονται αναφορές στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και την εξέγερση στην Ελλάδα. Η Γερμανίδα συνθέτις, συγγραφέας και παιδαγωγός Johanna Κinkel (1810 - 1858), που συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 στην χώρα της, συνέθεσε το φιλελληνικό έργο «Hymne auf den Tod des Marco Botzaris» (Άσμα για τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, 1843).
Τα πρώτα χρόνια ζωής του νέου ελληνικού κράτους, οι φιλέλληνες άνδρες και γυναίκες επιχείρησαν να στηρίξουν τις προσπάθειες δημιουργίας ορισμένων απαραιτήτων δομών για τη λειτουργία του. Αν και συχνά δίδεται έμφαση στο φαινόμενο του φιλελληνισμού όπως εκδηλώθηκε κατά την δεκαετία του 1820, αξίζει να επισημανθεί ακόμη μία φορά, ότι η συμβολή του υπήρξε διαχρονική. Εκδηλώσεις φιλελληνισμού διατρέχουν ολόκληρο τον 19ο και 20ο αιώνα, καθορίζοντας τις ιστορικές εξελίξεις. Όπως διαπιστώνεται από την παραπάνω, σύντομη αναδρομή, η παρουσία των γυναικών στο φιλελληνικό κίνημα δεν είναι απλά συνοδευτική, αλλά ουσιαστικότατη.
Οι παραπάνω γενναίες γυναίκες και φιλελληνίδες προσέφεραν σπουδαίο έργο για την πατρίδα μας. Ήλθαν σε αντιπαράθεση με πρόσωπα που διέθεταν πολιτική ισχύ, και αποδείχθηκαν ισάξιες συνοδοιπόροι των αρρένων φιλελλήνων. Άσκησαν σημαντική επιρροή σε άνδρες και γυναίκες, επηρεάζοντας τον ρου της Ιστορίας και των πολιτικών εξελίξεων, σε μία εποχή που οι γυναίκες στον δυτικό κόσμο δεν είχαν κατακτήσει ούτε το δικαίωμα ψήφου, ούτε καν ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία με τους άνδρες. Συνδέθηκαν με γυναίκες από άλλες χώρες και ενθάρρυναν, ηθικά και υλικά, τις αγωνιστικές προσπάθειες των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Με τις σκέψεις και τις δράσεις τους προσέφεραν ανακούφιση, φροντίδα και ελπίδα στους Έλληνες. Μερίμνησαν για την εκπαίδευση και την φροντίδα των κορασίδων στην Ελλάδα, και μέσω υιοθεσιών προσέφεραν μία δεύτερη ζωή σε πολλά Ελληνόπουλα, που ο πόλεμος τους στέρησε τους γονείς και το μέλλον τους.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
Πηγές – Βιβλιογραφία:
-Κανελλόπουλος, Παναγιώτης, Λόρδος Βύρων, Εκδόσεις Διον. Γιαλλέλης, Αθήνα 1983.
-Λάσκαρι, Σ.Θ., Ο Φιλελληνισμός εν Γερμανία κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Εν Αθήναις, (χ.χ.).
-Μαράς, Κωνσταντίνος, Η Ελλάδα της Ευρώπης. Ο φιλελληνισμός ως πρώιμη μορφή ευρωπαικής ενσωμάτωσης. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2015.
-Ξηραδάκη, Κούλα, ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΕΣ Ι: Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου