ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ: Απαντήσεις σε ερωτήματα

- Τι είναι η θεία Ευχαριστία;

Είναι η θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού κάτω από την μορφή του ψωμιού και του κρασιού.

- Πότε συστάθηκε αυτό το Μυστήριο;

Το Μυστήριο αυτό συστάθηκε από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό λίγο πριν την σταυρική Του θυσία, προκαταβολικά, για να είναι μια ζωντανή εικόνα αυτού που επρόκειτο να γίνει για την σωτηρία μας.

Ποια είναι η σχέση της θείας Ευχαριστίας προς την θεία Λειτουργία;

Η θεία Ευχαριστία είναι το κύριο και το πιο ουσιαστικό μέρος της θείας Λειτουργίας.

- Τι είναι η θεία Λειτουργία;

Η θεία Λειτουργία είναι η σύναξη του λαού του Θεού με τον Επίσκοπό του και τους ιερείς του, για να τελέσει το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Όπως το λέει και η λέξη, η Λειτουργία δεν είναι έργο των ιερέων μόνο («δουλειά των παπάδων», όπως λένε οι ανίδεοι), αλλά έργο όλου του λαού του Θεού· γιατί η λέξη «Λειτουργία» είναι σύνθετη απ’ αυτές τις δύο λέξεις: «Λεῖτος», που σημαίνει «λαός» και «έργον».

- Πού τελείται η θεία Λειτουργία;

Στον Ναό, που έχει το ιερό Θυσιαστήριο, την αγία Τράπεζα, όπως την ξέρουμε. Πάνω σ’ αυτή προσφέρεται η θεία Ευχαριστία.

- Και αν δεν έχουμε Ναό;

Τότε η θεία Ευχαριστία θα προσφερθεί σ’ ένα τραπέζι με «Αντιμήνσιο» πάνω σ’ αυτό, καθαγιασμένο από Επίσκοπο και έχοντας άγια λείψανα στα άκρα του. Και γι’ αυτό το Αντιμήνσιο λέγεται έτσι, γιατί χρησιμοποιείται αντί της αγίας Τράπεζας (αντι-μενσα, τράπεζα).

- Ποια σειρά τάξης παρατηρούμε στην θεία Λειτουργία;

Πρώτα ετοιμάζονται τα δώρα (ο άρτος και ο οίνος), για να γίνει το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Έπειτα προετοιμάζονται οι πιστοί για το Μυστήριο αυτό. Και τέλος γίνεται το ίδιο το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας.

- Πώς λέγεται το μέρος της θείας Λειτουργίας, που προετοιμάζονται τα δώρα για την θεία Ευχαριστία;

Λέγεται «Προσκομιδή».

- Τι σημαίνει η λέξη «Προσκομιδή»;

Σημαίνει «προσφορά», γιατί «προσ-κομίζω» σημαίνει «προσ-φέρω».

- Και γιατί πήρε αυτό το όνομα το πρώτο αυτό μέρος της θείας Λειτουργίας;

Από το έθιμο των πρώτων χριστιανών να προσφέρουν αυτοί στην Εκκλησία ψωμί και κρασί για την τέλεση της θείας Ευχαριστίας. Για τον ίδιο λόγο και ο άρτος που προσφέρουν λέγεται «πρόσφορο»· και ο λαός μας, με την δική του λειτουργική γλώσσα, επειδή το «πρόσφορο» είναι αναγκαίο για την θεία Λειτουργία και χωρίς αυτό δεν μπορεί αυτή να τελεστεί, το λέει «Λειτουργιά».

- Σε τι συνίσταται η Προσκομιδή;

Συνίσταται σ’ αυτό: Ο ιερέας μνημονεύοντας προφητείες και τύπους σχετικά με τα παθήματα του Χριστού από την Παλαιά Διαθήκη, ξεχωρίζει την κεντρική μερίδα του προσφόρου, που γράφει τα σημεία και το θέτει πάνω στο άγιο Δισκάριο. Και κεντώντας αυτή την μερίδα με την αγία λόγχη θυμούμενος τον στρατιώτη που κέντησε με λόγχη την πλευρά του Εσταυρωμένου Κυρίου μας χύνει κρασί και νερό στο άγιο Ποτήριο, γιατί από την κεντηθείσα πλευρά του Κυρίου μας βγήκε αίμα και νερό. Έπειτα ο ιερέας παίρνει από το πρόσφορο την μερίδα της Θεοτόκου και την βάζει και αυτή πάνω στο Δισκάριο, δεξιά της μερίδας του Χριστού, που έβαλε πρώτα σ’ αυτό. Και έπειτα παίρνει πάλι ο ιερέας από το πρόσφορο την μερίδα που έχει εννιά μικρά εξογκώματα και μνημονεύει σ’ αυτά όλους τους αγίους, κάθε τάξη αγίων σε κάθε εξόγκωμα, κατά την εξής σειρά: α) Άγγελοι, β) Πρόδρομος και όλοι οι Προφήτες, γ) Απόστολοι, δ) Ιεράρχες, ε) Μάρτυρες, ς) Όσιοι, ζ) Ανάργυροι, η) Οι γονείς της Θεοτόκου Ιωακείμ και Άννα, ως και ο άγιος της ημέρας και θ) ο άγιος Ιεράρχης, του οποίου τελείται η θεία Λειτουργία (συνήθως ο ιερός Χρυσόστομος). Έπειτα ο ιερέας μνημονεύει πρώτα τον Επίσκοπο και όλους τους χριστιανούς· τους ζωντανούς πρώτα και τους πεθαμένους έπειτα. Πάνω δηλαδή στο Δισκάριο είναι όλη η Εκκλησία, και η θριαμβεύουσα στον ουρανό και η στρατευομένη στην γη Εκκλησία.

- Ποια εικόνα πρέπει να έχουμε στην Προσκομιδή της Γέννησης του Χριστού ή του πάθους Του;

Του πάθους Του, γιατί όλη η τελετή της Προσκομιδής είναι αναπαράσταση του πάθους του Χριστού.

Τι άρτο πρέπει να χρησιμοποιούμε για την θεία Ευχαριστία;

Άρτο ζυμωμένο από αλεύρι σιταριού και όχι από κριθάρι ή καλαμπόκι ή άλλου είδους.

- Γιατί μόνο αλεύρι σιταριού;

Μόνο αλεύρι σιταριού, γιατί από τον άρτο αυτό (το πρόσφορο) θα εξαχθεί ο Αμνός, η μερίδα δηλαδή που θα γίνει Σώμα Χριστού· και ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός παρομοίασε το πανάγιο Σώμα Του με σιτάρι (βλ. Ιωάν. 12, 24).

- Ποιος πρέπει να ζυμώνει το πρόσφορο, για να προσφερθεί στον Ναό για την θεία Ευχαριστία;

Κάθε χριστιανός βαπτισμένος έχει το τιμητικό αυτό προνόμιο. Πρέπει όμως να αγωνίζεται να κρατεί τον εαυτό του σε καθαρότητα, για να κάνει το ιερό αυτό έργο, να ζυμώνει και να προσφέρει το πρόσφορο για το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Η παρασκευή (το ζύμωμα) του προσφόρου είναι σαν αυλή, αρχή της θείας Λειτουργίας· γι’ αυτό και ο χριστιανός ή η χριστιανή που ζυμώνει το πρόσφορο πρέπει να προσεύχεται την ώρα εκείνη. Και ο ιερέας στην Προσκομιδή προσεύχεται ειδικά γι’ αυτούς που πρόσφεραν πρόσφορα και οίνο λέγοντας: «Μνήσθητι Κύριε, τῶν προσφερόντων τὰ δῶρα ταῦτα καὶ ὑπὲρ ὧν, καὶ δι᾿ ὧν καὶ ἐφ᾿ οἷς αὐτὰ προσεκόμισαν». Με την ευχή αυτή περιλαμβάνει ο ιερέας και τα ευλαβικά αιτήματα που έλεγε η γυναίκα ή ο άνδρας που ζύμωνε το πρόσφορο.

- Κι όταν δεν ζυμώνουμε το πρόσφορο, αλλά το αγοράζουμε από τον φούρνο;

Αυτό είναι ασέβεια, που πρέπει να σταματήσει. Αυτή είναι η αμαρτία του Κάϊν. Γιατί και ο Κάϊν πρόσφερε θυσία στον Θεό· αλλά πρόσφερε, όχι όπως ο αδελφός του Άβελ από τα καλύτερα προϊόντα του, αλλά από τα κατώτερα και με άκοπο τρόπο. Γι’ αυτό και ο Θεός του είπε ότι δεν φτάνει μόνο να προσφέρει θυσία, αλλά και να την προσφέρει σωστά· άλλωστε αμαρτάνει. (Γεν. 4, 7).

- Έχει τόσο μεγάλη σημασία το να ζυμώνουμε και να προσφέρουμε το πρόσφορο;

Και βέβαια έχει! Το πόσο μεγάλη σημασία έχει η προσφορά του προσφόρου και πόσο τιμητικό είναι αυτό, φαίνεται από το ότι η Εκκλησία απαγορεύει σε μερικούς να προσφέρουν πρόσφορα. Αν ένας ζει στην αμαρτία, αμαρτία που τον αποκόπτει από την Τράπεζα του Θεού και δεν μπορεί, λοιπόν, να προσφέρει τα δώρα για την θεία Ευχαριστία, τον άρτο και τον οίνο. Κατά το βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών (βιβλ. Δ΄ κεφ. ς΄) οι λειτουργούντες ιερείς οφείλουν να μη δέχονται από κάθε χριστιανό δώρα, αλλά μόνο από εκείνους που είναι σε θέση να κοινωνήσουν. Έτσι διαβάζουμε στην Εκκλησιαστική Ιστορία για τον αυτοκράτορα Ουάλη, που ζύμωσε μεν το πρόσφορο με τα ίδια του τα χέρια (!), αλλά έτρεμε, ως ένοχος, φοβούμενος μήπως δεν θα δεχόταν το πρόσφορό του ο Επίσκοπος! Και Επίσκοπος ήταν ο άγιος Βασίλειος.

- Έχει το πρόσφορο κανένα συμβολισμό με εμάς;

Έχει. Συμβολίζει την ενότητά μας, την ενότητα της Εκκλησίας. Γιατί όπως το πρόσφορο αποτελείται από διάφορους σπόρους, οι οποίοι μαζεύτηκαν, αλέστηκαν, ζυμώθηκαν και έκαναν ένα πράγμα, έτσι κατά μια παλαιά ευχή του προσφόρου ευχόταν ο ιερέας να συνάξει ο Θεός τα διασκορπισμένα σ’ όλη την γη παιδιά του στην Βασιλεία του την επουράνια. Η ευχή έλεγε: «Ὥσπερ ἦν τοῦτο τὸ κλάσμα διασκορπισθὲν ἐπάνω τῶν ὄρέων καὶ συναχθὲν ἐγένετο ἕν, οὕτω συναχθήτω σου ἡ Ἐκκλησία ἀπὸ τῶν περᾶτων τῆς γῆς εἰς τὴν σὴν Βασιλείαν…» (Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων, τομ. 2 σ. 218). Και ο απόστολος Παύλος λέει: «Επειδή ένας είναι ο άρτος, και εμείς οι πολλοί είμαστε ένα σώμα» (Α΄ Κορ. 10, 17).

- Οι Καθολικοί χρησιμοποιούν άζυμο άρτο για προσφορά. Είναι σωστό αυτό;

Όχι! Το πρόσφορο πρέπει να είναι ένζυμο, γιατί ένζυμο άρτο χρησιμοποίησε ο Κύριός μας, όταν θέσπισε το Μυστήριο. Είναι αλήθεια ότι οι Ιουδαίοι έτρωγαν το Πάσχα τους με άζυμα· αλλά ο Κύριος θέσπισε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας όχι τότε που άρχιζε το Πάσχα των Ιουδαίων (την εσπέρα της 14ης του μήνα Νισάν), οπότε θα χρησιμοποιούσε άζυμο άρτο, αλλά μια μέρα ενωρίτερα, την εσπέρα της Πέμπτης, όπως λέγουν τα Ευαγγέλια. Το πρωί της Παρασκευής, που γινόταν η δίκη του Ιησού Χριστού, οι Ιουδαίοι δεν μπήκαν στο πραιτώριο, το κυβερνείο των Ρωμαίων, για να μη μολυνθούν, ώστε να φάνε καθαροί το Πάσχα (Ιωάν. 18, 28). Άρα δεν είχαν φάει ακόμα το Πάσχα. Ο Χριστός μας, λοιπόν, έκανε το Μυστικό Δείπνο, που παρέδωσε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας με κανονικό ένζυμο άρτο. Έτσι ένζυμος άρτος πρέπει να είναι το πρόσφορο, όπως το κάνουμε εμείς οι Ορθόδοξοι.

- Γιατί στην Προσκομιδή η μερίδα που ετοιμάζεται για την θεία Κοινωνία καλείται Αμνός;

Γιατί είναι εικόνα του Ιησού Χριστού, που πάσχει, όπως στην Παλαιά Διαθήκη ο Πασχάλιος Αμνός.

Τι ήταν ο Πασχάλιος Αμνός;

Ήταν ο Αμνός, που οι Ισραηλίτες κατά διαταγή του Θεού έσφαζαν και έτρωγαν για ανάμνηση της απελευθέρωσής τους από την σκλαβιά της Αιγύπτου.

- Πώς λέγεται το άλλο, το δεύτερο μέρος της θείας Λειτουργίας, που οι πιστοί προετοιμάζονται για την θεία Ευχαριστία;

Οι παλαιοί το έλεγαν Λειτουργία των Κατηχουμένων· γιατί αυτό το τμήμα της Λειτουργίας μπορούσαν να το παρακολουθήσουν, εκτός από τους βαπτισμένους πιστούς και οι Κατηχούμενοι (δηλαδή οι αβάπτιστοι που ετοιμάζονταν για το βάπτισμα), όπως επίσης και οι Μετανοούντες, δηλαδή βαπτισμένοι πιστοί, αλλά που ήσαν σε επιτίμιο να μην κοινωνήσουν.

Πώς αρχίζει αυτό το μέρος της θείας Λειτουργίας;

Αρχίζει με την δοξολογία της Αγίας Τριάδος· με το «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος…».

- Σε τι συνίσταται αυτό το μέρος της θείας Λειτουργίας;

Σε προσευχές, σε ψαλμωδίες και σε αναγνώσματα, αποστολικό και ευαγγελικό ανάγνωσμα, παλαιότερα δε και σε αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη.

- Τι πρέπει να θυμόμαστε όταν, στην Λειτουργία των Κατηχουμένων, γίνεται η λιτανεία με το Ευαγγέλιο;

Αυτό λέγεται «μικρά είσοδος» και, βλέποντας κατ’ αυτή τον ιερέα με το Ευαγγέλιο, πρέπει να σκεπτόμαστε τον Χριστό που έρχεται στην γη να κηρύξει τον λόγο Του. Και όταν ακούμε έπειτα τον ιερέα να διαβάζει το Ευαγγέλιο, οφείλουμε να έχουμε την ίδια προσοχή και σεβασμό, όπως θα είχαμε αν βλέπαμε και ακούγαμε τον Ίδιο τον Ιησού Χριστό. Αρχικά η θεία Λειτουργία άρχιζε απ’ αυτή την πράξη, την «μικρά είσοδο», ενώ το προηγούμενο τμήμα από το «εὐλογημένη ἡ Βασιλεία…» ήταν μια λιτανεία. Γι’ αυτό και όταν λειτουργεί ο Αρχιερέας τον βλέπουμε τώρα, με την «μικρά είσοδο», να εισέρχεται στο ιερό Βήμα.

- Πώς τελειώνει η Λειτουργία των Κατηχουμένων;

Τελειώνει με εντολή προς τους Κατηχούμενους να φύγουν από τον Ναό: «Οἱ Κατηχούμενοι προέλθετε».

Πώς λέγεται το μέρος της θείας Λειτουργίας, που τελείται το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας;

Λέγεται Λειτουργία των πιστών· γιατί μόνο οι πιστοί, δηλαδή οι βαπτισμένοι, είχαν το δικαίωμα να παρευρίσκονται σ’ αυτή.

- Τι πρέπει να θυμόμαστε όταν, στην Λειτουργία των πιστών, γίνεται η λιτανεία με τα δώρα από την πρόθεση στο Θυσιαστήριο;

Αυτό λέγεται «μεγάλη είσοδος» και βλέποντας κατ’ αυτή τον ιερέα με τα δώρα να τα μεταφέρει στο άγιο Θυσιαστήριο, πρέπει να σκεπτόμαστε τον Χριστό που πορεύεται εκούσια στον Γολγοθά να προσφέρει τον Εαυτό Του θυσία για την άφεση των αμαρτιών μας, ενώ δίπλα Του είναι περισσότερες από δώδεκα λεγεώνες αγγέλων που Τον συνοδεύουν ως Βασιλιά τους. Είναι ωραίο το «Χερουβικό» (το τροπάριο που λέγουν οι Ψάλτες για προετοιμασία της μεγάλης εισόδου) του Μεγάλου Σαββάτου: «Σιγησάτω πᾶσα σὰρξ βροτεία, καὶ στήτω μετὰ φόβου και τρόμου καὶ μηδὲν γήϊνον ἐν ἑαυτῇ λογιζέσθω· ὁ γὰρ Βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων, καὶ Κύριος τῶν κυριευόντων, προσέρχεται σφαγιασθῆναι καὶ δοθῆναι εἰς βρῶσιν τοῖς πιστοῖς. Προηγοῦνται δὲ τούτου οἱ χοροὶ τῶν ἀγγέλων μετὰ πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας, τὰ πολυόμματα Χερουβεὶμ καὶ τὰ ἑξαπτέρυγα Σεραφεὶμ, τὰς ὄψεις καλύπτοντα καὶ βοῶντα τὸν ὕμνον· Ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα».

- Ποια είναι η πιο ουσιαστική πράξη αυτής της Λειτουργίας των πιστών;

Είναι η εκφώνηση των λόγων, με τους οποίους ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός συνέστησε το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας: «Λάβετε, φάγετε· τοῦτό ἐστι τὸ Σῶμά μου…»· «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο ἐστι τὸ Αἷμά μου…»· (Ματθ. 26, 27.28). Και μετά από αυτό η επίκληση του Αγίου Πνεύματος και η ευλογία των δώρων, δηλαδή του άρτου και του οίνου, που είχαν προσφερθεί με την Προσκομιδή.

- Γιατί αυτό είναι το πιο ουσιαστικό;

Γιατί με την επίκληση του Αγίου Πνεύματος ο άρτος και ο οίνος μεταβάλλονται σε πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού.

- Πώς νοείται αυτή η μεταβολή;

Νοείται απλά, όπως το λέει η έκφραση, ότι τα υλικά στοιχεία με την επίκληση του Αγίου Πνεύματος μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα Χριστού, απομένει δε μόνο η εξωτερική μορφή των στοιχείων. Αυτό δηλαδή που κοινωνάμε, που φαίνεται ψωμί και κρασί, είναι πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού. Δεν μπορούμε βέβαια να το νοήσουμε αυτό με τον νου μας, γιατί είναι θαύμα.

- Δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτά συμβολίζουν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού και όχι ότι πραγματικά είναι το ίδιο το Σώμα και το ίδιο το Αίμα του Χριστού;

Όχι, ποτέ. Αυτό το λέγουν οι Προτεστάντες. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε ότι τα προσφερόμενα δώρα, το ψωμί και το κρασί, μεταβάλλονται σε πραγματικό Σώμα και σε πραγματικό Αίμα Χριστού.

- Τι μαρτυρίες έχουμε γι’ αυτό από την Αγία Γραφή;

Ο Κύριός μας θεσπίζοντας το Μυστήριο και προσφέροντας στους μαθητές Του τον φαινόμενο άρτο και οίνο είπε: «Τοῦτό ἐστι τὸ Σῶμά μου» και «Τοῦτό ἐστι τὸ Αἷμά μου». Δηλαδή «Αυτό ΕΙΝΑΙ το Σώμα μου» και «Αυτό ΕΙΝΑΙ το Αίμα μου» και δεν είπε, Αυτό συμβολίζει το Σώμα μου ή το Αίμα μου. Αν ο άρτος και ο οίνος ήταν απλός συμβολισμός του Χριστού, τέτοιος συμβολισμός του σταυρωθέντος Ιησού, παραστατικότερος μάλιστα και πλουσιότερος, ήταν ήδη στην Παλαιά Διαθήκη με τον πασχάλιο αμνό. Στην θεία Ευχαριστία έχουμε πραγματική μεταβολή του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού, όπως στο θαύμα της Κανά είχαμε πραγματική μεταβολή του νερού σε κρασί. Και ο απόστολος Παύλος καλεί το Κυριακόν δείπνον (Α΄ Κορ. 11, 20, δηλαδή την θεία Ευχαριστία) κοινωνία του Σώματος και Αίματος του Χριστού, που σημαίνει ότι το φαινόμενο ως άρτος και οίνος είναι πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού.

- Τι λένε οι άγιοι Πατέρες γι’ αυτό;

Όλοι οι άγιοι Πατέρες κηρύττουν την πραγματική μεταβολή κατά την θεία Ευχαριστία του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Εκφράζεται δε η πίστη των Πατέρων πάνω σ’ αυτό το θέμα μ’ αυτή την ωραία περικοπή του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού: «Και τώρα ρωτάς, πώς ο άρτος γίνεται σώμα Χριστού και το κρασί και το νερό αίμα Χριστού; Και εγώ σου λέγω: Το Πνεύμα το Άγιο έρχεται και τα κάνει όλα αυτά που, ξεπερνούν κάθε λόγο και έννοια. Χρησιμοποιείται, λοιπόν, άρτος και οίνος· γιατί ο Θεός γνωρίζει την ανθρώπινη αδυναμία, η οποία αποστρέφεται, προξενώντας δυσκολίες, όλα εκείνα που δεν είναι κατά την συνήθεια τετριμμένα· χρησιμοποιώντας λοιπόν την συνηθισμένη συγκατάβαση με τα συνηθισμένα μέσα της φύσεως κάνει αυτά που ξεπερνούν την φύση· και όπως στο βάπτισμα, επειδή οι άνθρωποι συνηθίζουν να λούζονται με νερό και να αλείφονται με λάδι, συνέδεσε την χάρη του Πνεύματος με το λάδι και το νερό τα κατέστησε λουτρό αναγεννήσεως, έτσι, επειδή, συνηθίζουν οι άνθρωποι να τρώνε ψωμί και να πίνουν νερό και κρασί, συνέδεσε με αυτά την θεότητά του και τα έκανε σώμα και αίμα του, για να βρεθούμε στην υπερφυσική πραγματικότητα με τα συνηθισμένα και φυσικά μέσα.

Είναι σώμα αληθινά ενωμένο με την θεότητα, το σώμα από την αγία Παρθένο, όχι γιατί το ίδιο το σώμα, που αναλήφθηκε, κατέρχεται αλλά γιατί ο ίδιος ο άρτος και ο οίνος μεταβάλλονται σε σώμα και αίμα Θεού. Αν πάλι γυρεύεις να μάθεις τον τρόπο, πώς γίνεται, σου αρκεί να ακούσεις, ότι γίνεται με το Πνεύμα το Άγιο, όπως και από την αγία Θεοτόκο με το Πνεύμα το Άγιο ο Κύριος έφτιαξε σάρκα για τον εαυτό του και στον εαυτό του· και τίποτε περισσότερο δεν ξέρουμε, αλλά ότι ο Λόγος του Θεού είναι αληθινός και ενεργητικός και παντοδύναμος, ο τρόπος όμως μένει ανεξερεύνητος. Δεν είναι κακό να πούμε και το εξής, ότι, όπως φυσικώς το ψωμί με την βρώση και το κρασί και το νερό με την πόση μεταβάλλονται σε σώμα και αίμα αυτού που τρώγει και πίνει και δεν γίνονται άλλο σώμα κοντά στο προηγούμενο, έτσι και ο άρτος και το κρασί και το νερό της Προθέσεως με την επίκληση και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος μεταβάλλονται κατά υπερφυσικό τρόπο σε σώμα του Χριστού και αίμα, και δεν είναι δυο, αλλά ένα και το αυτό.

Στους πιστούς λοιπόν που άξια μεταλαμβάνουν συντελεί στην άφεση των αμαρτιών και στην αιώνια ζωή και γίνεται φυλακτήριο ψυχής και σώματος, ενώ στους άπιστους που ανάξια μετέχουν συντελεί στην κόλαση και την τιμωρία, όπως ακριβώς και ο θάνατος του Κυρίου για τους πιστούς έγινε ζωή και αφθαρσία για την απόλαυση της αιώνιας μακαριότητος, ενώ στους άπιστους και τους δολοφόνους του Κυρίου έγινε κόλαση και τιμωρία.

Δεν είναι τύπος ο άρτος και ο οίνος του σώματος και του αίματος του Χριστού -μη γένοιτο- αλλά το ίδιο το σώμα του Κυρίου θεωμένο, αφού ο ίδιος ο Κύριος είπε: «Τοῦτο μού ἐστι» όχι τύπος του σώματος αλλά «το σώμα» και όχι τύπος του αίματος αλλά «το αίμα», και πριν απ’ αυτό είπε στους Ιουδαίους ότι, «εἰ μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχετε ζωὴν αἰώνιον. Ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθής ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθής ἐστι πόσις», και πάλι· «Ὁ τρώγων με ζήσεται». (έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως Δ΄, 13).

- Είναι σωστό για το θαύμα της θείας Ευχαριστίας αντί του όρου «μεταβολή» των στοιχείων του άρτου και του οίνου να χρησιμοποιούμε τον όρο «μετουσίωση»;

Οι Ορθόδοξοι χρησιμοποιούμε τον όρο «μεταβολή» των στοιχείων. Και ο ιερέας τελώντας το Μυστήριο μετά την επίκληση του Αγίου Πνεύματος σταυρώνοντας τα δώρα λέει: «Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ». Ο όρος «μετουσίωση» («transubstantiation») χρησιμοποιείται από τους Λατίνους, αλλά από τον 15ο αιώνα τον βρίσκουμε και σε ορθόδοξα κείμενα (στις ομολογίες του Μογίλα και του Δοσιθέου) με την έννοια όμως που δίνουν οι Πατέρες στον όρο «μεταβολή».

- Ποια πρέπει να είναι η στάση μας στο πιο ιερό αυτό μέρος της θείας Λειτουργίας, κατά το θαύμα της μεταβολής του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού;

Πρέπει να γονατίζουμε, αν είναι δυνατόν, γιατί γίνεται μια θεοφάνεια την ώρα εκείνη.

- Να γονατίζουμε και την Κυριακή, που δεν επιτρέπεται το γονάτισμα;

Είναι αλήθεια ότι την Κυριακή, που ζούμε την ανάσταση του Χριστού, δεν πρέπει να γονατίζουμε, γιατί το γονάτισμα εκφράζει την πτώση του ανθρώπου. Και έχουμε σχετικό Κανόνα περί του «ἑστῶτας τὰς εὐχὰς ἀποδιδόναι τῷ Θεῷ» την Κυριακή ημέρα (Κ΄ Κανών της Α΄ Οικουμ. Συνόδου). Αλλά την ώρα αυτή της θείας Λειτουργίας, που γίνεται το θαύμα της μεταβολής των υλικών στοιχείων σε Σώμα και Αίμα Χριστού, πρέπει να γονατίζουμε, γιατί είναι μια θεοφάνεια, ξαναλέμε. Έτσι και ο χειροτονούμενος σε διάκονο ή ιερέα γονατίζει μπροστά στην αγία Τράπεζα την ώρα της χειροτονίας του, και ας είναι Κυριακή, για τον ίδιο ακριβώς λόγο· γιατί έχουμε πάλι μια θεοφάνεια, κατέρχεται πάνω σ’ αυτόν το Άγιο Πνεύμα και τον καθιστά διάκονο των Μυστηρίων του Θεού. Και η Μυροφόρα Μαρία η Μαγδαληνή προσκύνησε τον αναστάντα Κύριο την ημέρα της ανάστασής Του, δηλαδή την Κυριακή. Κι αν, υποθέτουμε, παρουσιαστεί ο Χριστός ή η Παναγία ή ένας άγιος μπροστά μας ημέρα Κυριακή ασφαλώς θα πέσουμε να προσκυνήσουμε. Ο σχετικός Κανόνας «μὴ κλίνειν γόνυ τὴν Κυριακὴν», δεν έχει ισχύ σε τέτοιες περιπτώσεις. Όπως υπάρχει και Κανόνας που λέει να νηστεύουμε Τετάρτη και Παρασκευή (ΞΘ΄ Κανών των αγίων Αποστόλων)· αλλά αν τις μέρες αυτές πέσει Δεσποτική εορτή παραμερίζεται ο Κανόνας αυτός και καταλύουμε.

- Τι απαιτείται γι’ αυτόν που θέλει να κοινωνήσει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού;

Απαιτείται πρώτον να είναι ορθόδοξος χριστιανός και έπειτα να έχει καθαρίσει την ψυχή του με την μετάνοια. Διαφορετικά αν βαρύνεται με αμαρτήματα και όμως πηγαίνει έτσι ασυναίσθητα και κοινωνάει, του είναι εις καταδίκη η θεία Κοινωνία. Ο απόστολος Παύλος ερμηνεύει τις αρρώστιες και τους θανάτους σε πολλούς απ’ αυτό, από το ότι δηλαδή κοινωνούν ασυναίσθητα το Σώμα και το Αίμα του Χριστού: «Ας εξετάζει ο άνθρωπος -λέει- τον εαυτό του και έτσι ας τρώει από τον άρτο και ας πίνει από το ποτήριο, γιατί εκείνος που τρώει και πίνει κατά τρόπο ανάξιο, τρώει και πίνει την καταδίκη του εαυτού του, επειδή δεν διακρίνει το σώμα του Κυρίου. Γι’ αυτό μεταξύ σας υπάρχουν πολλοί αδύνατοι και άρρωστοι και πέθαναν αρκετοί» (Α΄ Κορ. 11, 28-30).

- Ποια η ωφέλεια αυτού που κοινωνάει το Σώμα και το Αίμα του Χριστού;

Με την θεία Κοινωνία ο πιστός ενώνεται μυστικά με τον Χριστό, συσσωματώνεται μαζί Του, γίνεται «χριστοφόρος» και «θεοφόρος». Ο Κύριος μας είπε: «Εκείνος που τρώει την Σάρκα μου και πίνει το Αίμα μου μένει μέσα μου και εγώ μέσα του» «Εκείνος που τρώει την Σάρκα μου και πίνει το Αίμα μου έχει ζωή αιώνια» (Ιωάν. 6, 56.54). Ομοίως κατά τον άγιο Κύριλλο των Ιεροσολύμων όσοι κοινωνούν γίνονται «σύσσωμοι και σύναιμοι του Χριστού» (Κατήχ. Μυσταγ. 4, 1. Migne 33, 1097). Αλλά ο πιστός που κοινωνάει πρέπει να καθαρίζει την ψυχή του με συνεχή μετάνοια· γιατί, διαφορετικά, αν η ψυχή του είναι ακάθαρτη, δεν μπορεί να γίνει «σύσσωμος» και «σύναιμος» Χριστού, γιατί είναι αδύνατο για τον Χριστό να ενωθεί με ακάθαρτο.

- Πρέπει να κοινωνάμε συχνά το Σώμα και το Αίμα του Χριστού;

Πρέπει να μάθουμε ότι η θεία Λειτουργία γίνεται για την θεία Κοινωνία. Η θεία Λειτουργία έγινε για να πει ο ιερέας στο εκκλησίασμα: «Μετὰ φόβου Θεοῦ πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε». Και πρέπει να αγωνιζόμαστε να είναι καθαρή η ζωή μας, ώστε να μπορούμε να κοινωνάμε σε κάθε θεία Λειτουργία.

- Είναι δυνατό αυτό;

Και βεβαίως είναι δυνατό για όσους αγωνίζονται· και υπάρχουν τέτοιοι χριστιανοί αδελφοί μας που αγωνίζονται για την ψυχική τους καθαρότητα και κοινωνούν κάθε εβδομάδα και ακόμη δυο και τρεις φορές την εβδομάδα. Ο άγιος Βασίλειος αναφέρει ότι οι χριστιανοί της εποχής του κοινωνούσαν τρεις φορές την εβδομάδα.

- Έχουμε καμιά σχετική εντολή να κοινωνάμε συχνά;

Ο ένατος Κανόνας των αγίων Αποστόλων μας λέει ότι όσοι χριστιανοί πηγαίνουν στην θεία Λειτουργία και δεν παραμένουν μέχρι τέλους για να κοινωνήσουν πρέπει να αφορίζονται: «Πάντας τοὺς εἰσιόντας πιστοὺς καὶ τῶν Γραφῶν ἀκούοντας, μὴ παραμένοντας δέ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ ἁγίᾳ Μεταλήψει, ὡς ἀταξίαν ἐμποιοῦντας τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀφορίζεσθαι χρῇ».

Ξαναλέμε όμως ότι αν είμαστε ακάθαρτοι παροργίζουμε τον Θεό με την προσέλευσή μας στην θεία Κοινωνία. Βλ. και Μαατθ. 22, 11 εξ.

- Πρέπει να νηστεύουμε πριν από την θεία Κοινωνία;

Και βέβαια πρέπει, γιατί η νηστεία εκφράζει την μετάνοια, που είναι η προετοιμασία μας για την θεία Κοινωνία. Στην Ορθόδοξη ομολογία του Μογίλα διαβάζουμε: «Ἡ ἑτοιμασία πρὸς μετάληψιν τῶν φρικτῶν τούτων μυστηρίων πρέπει νὰ γίνεται κατὰ τὴν τάξιν τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν τῆς Ὀρθοδόξου, ἤγουν μὲ καθαρὰν ἐξομολόγησιν, νηστείαν τε καὶ κατάνυξιν καὶ διαλλαγὴν τελείαν μὲ ὅλους καὶ μὲ ἄλλα τούτοις ὅμοια» (Ερώτησις ρζ΄).

- Πόσες μέρες να νηστεύουμε πριν από την θεία Κοινωνία;

Δεν υπάρχει κανένας κανόνας, που να καθορίζει την νηστεία πριν από την θεία Κοινωνία. Το πόσο θα νηστεύει κάθε πιστός, ως προετοιμασία για την κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, εξαρτάται από την υγεία του, την ηλικία του, την εργασία του, την κατάσταση της ψυχής του, την συχνότητα προσέλευσης στην θεία Κοινωνία, το περιβάλλον του κ.α. Ο συνετός πνευματικός, λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψη, θα καθορίσει και ανάλογη την νηστεία στον εξομολογούμενο πιστό.

- Τι πρέπει να θυμόμαστε την στιγμή της καθαγίασης των Τιμίων Δώρων και την ώρα που κοινωνούν οι κληρικοί από το άγιο Θυσιαστήριο;

Να θυμόμαστε τον Μυστικό Δείπνο του Ίδιου του Ιησού Χριστού με τους Αποστόλους Του, τα παθήματά Του, τον σταυρικό Του θάνατο και την ταφή Του.

 - Τι παριστάνεται με την τελευταία παρουσίαση των Τιμίων Δώρων στον λαό και την απόκρυψή τους έπειτα απ’ αυτόν;

Η Ανάληψη του Ιησού Χριστού στον ουρανό.

- Θα τελείται πάντα η θεία Ευχαριστία στην Εκκλησία;

Βεβαίως! Με την θεία Ευχαριστία γευόμαστε τον θάνατο και την ανάσταση του Χριστού και θα τελείται πάντα το Μυστήριο αυτό μέχρι την δεύτερη παρουσία του Χριστού. Ο απόστολος Παύλος μας λέει: «Κάθε φορά που τρώγετε τον άρτο τούτο και πίνετε από το ποτήριο τούτο, διακηρύσσετε τον θάνατο του Κυρίου, έως ότου έρθει» (Α΄ Κορ. 11, 26).

Αρχιμανδρίτου Ιερεμίου Φούντα, Ορθόδοξη Κατήχηση,

Ενοριακό Ταμείο Έργων Φιλαδελφίας Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέου Σαλαμίνος, Σαλαμίνα, 1990, σ. 184-202.

Πηγή: agiosthomas