H Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, κάστρο αληθινό που δεσπόζει στο ψηλότερο σημείο του ιερού νησιού, αποτελεί ίσως το σημαντικότερο μοναστηριακό συγκρότημα του Αιγαίου Πελάγους.
Ιδρυτής της μονής υπήρξε ο όσιος Χριστόδουλος (1088), ο οποίος με χρυσόβουλλο του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού έλαβε το νησί της Πάτμου απαλλαγμένο από φορολογικές υποχρεώσεις. Παράλληλα, μαζί με το Σπήλαιο της Αποκάλυψης και την περιοχή της Χώρας της Πάτμου αποτελεί παγκόσμιο μνημείο κληρονομιάς από την Unesco.
Κατά την περίοδο της Αραβοκρατίας, η Πάτμος είναι σχεδόν έρημη. Ένας προικισμένος και μορφωμένος μοναχός, ο όσιος Χριστόδουλος, το 1088 ζητάει και του παραχωρείται όλο το νησί, από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό, για να ιδρύσει μοναστήρι προς τιμή του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Ο όσιος Χριστόδουλος μένει στην Πάτμο μέχρι το 1118, όταν επιδρομές Αράβων πειρατών τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει το νησί. Το όραμα του όμως συνεχίζει να εμπνέει φωτισμένους μοναχούς που συνεχίζουν το έργο του στους επόμενους αιώνες. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει μια καταπληκτική ανάπτυξη της Πάτμου.
Xτισμένη στην κορυφή βουνού, προφανώς στη θέση του ναού της Aρτέμιδος και μίας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η μονή περιβάλλεται από ακανόνιστο ορθογώνιο αμυντικό περίβολο που χρονολογείται από το τέλος του 11ου αι. μέχρι τον 17ο αι.
Το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και μάλιστα στην παραλλαγή του τετράστυλου. Προσθήκες, επεμβάσεις και τροποποιήσεις πραγματοποιούνταν κατά διαστήματα στον κεντρικό πυρήνα έως ότου λάβει το μοναστήρι την τελική του μορφή, σύμφωνα με τις επιταγές των οικοδομικών προγραμμάτων κάθε εποχής. Aπό τη βυζαντινή περίοδο διατηρούνται το καθολικό, η τράπεζα, η εστία και τα κελλιά. Δεν είναι βέβαιη η χρονολόγηση των βοηθητικών χώρων του μοναστηριού.
Στο καθολικό της μονής διασώζει τοιχογραφικό διάκοσμο των αρχών του 17ου αι., ενώ στο παρεκκλήσι της Παναγίας, στη νότια πλευρά του καθολικού, ο ζωγραφικός διάκοσμος χρονολογείται στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αι. Την ίδια εποχή και λίγο αργότερα τοιχογραφήθηκε η τράπεζα της μονής, η οποία βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία του καθολικού.
Tα κελλιά είναι παρατεταγμένα στη νότια πλευρά του οχυρωματικού περιβόλου. Στη μονή υπάρχουν επίσης παρεκκλήσια των μεταβυζαντινών χρόνων : του Aγίου Bασιλείου, του Aγίου Nικολάου, του Tιμίου Σταυρού, του Προδρόμου, των Aγίων Aποστόλων (1603). Δύο μικρότερα βρίσκονται έξω από τον περίβολο της μονής : του Aγίου Γεωργίου και του Aγίου Oνουφρίου (1611).
Η Βιβλιοθήκη και το θησαυροφυλάκιο του μοναστηριού
Περίφημη θεωρείται η πλουσιότατη Βιβλιοθήκη του μοναστηριού και η Συλλογή των κειμηλίων του, τα σημαντικότερα δείγματα της οποίας μπορεί να θαυμάσει κανείς στο επισκέψιμο σκευοφυλάκιο
Περιέχει διάφορα κειμήλια διατηρημένα για πολλούς αιώνες. Μεταξύ αυτών μπορούμε να αναφέρουμε: ιερά επισκοπικά άμφια κεντημένα με χρυσή κλωστή και πολύτιμες πέτρες. Μέσα στις γυάλινες θήκες υπάρχουν πολλά ιερά σκεύη, δηλαδή: πολύτιμοι σταυροί, ιερά δισκοπότηρα, στέμματα αυτοκρατόρων και μίτρες πατριαρχών. Μεταξύ αυτών των κειμηλίων περιλαμβάνονται επίσης: το στέμμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλεξίου Α’, η μίτρα του οικουμενικού πατριάρχη Νεοφύτου ΣΤ’, ένας αρχιτεκτονικός σταυρός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, του μάρτυρα του ελληνικού έθνους.
Η βιβλιοθήκη έχει 900 χειρόγραφα μεταξύ των οποίων τα 325 είναι γραμμένα σε περγαμηνές. Υπάρχουν επίσης πάνω από 2000 τόμοι παλαιών εκδόσεων και 13000 αντίγραφα διάφορων εγγράφων.
Μεταξύ των σημαντικότερων είναι τα εξής: το χειρόγραφο Διόδωρου Σικελιώτη, τον Πορφυρό Κώδικα, ένα ημιτελές αντίγραφο του ευαγγελίου του ευαγγελιστή Μάρκου, το βιβλίο του Ιώβ, χειρόγραφα του 7ου και 8ου αιώνα μ.Χ., ομιλίες του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, το Ευαγγέλιο των Τεσσάρων- ένα χειρόγραφο που χρονολογείται από το 1345 μ.Χ.- που περιέχει εικόνες των ευαγγελιστών, 29 κυλινδρικά χειρόγραφα σε περγαμηνές που περιέχουν τις λειτουργίες που γράφτηκαν από τον Αγ. Βασίλειο τον Μέγα και τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και διάφορους άλλους ιεράρχες, το γλωσσάριο (λεξιλόγιο), που είναι ένα λεξικό της ελληνικής γλώσσας γραμμένο σε περγαμηνή, την πράξη δωρεάς του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού Α’, με την οποία ο μονάρχης χάρισε το νησί της Πάτμου στον Όσιο Χριστόδουλο. Τέλος, υπάρχουν πολλά έγγραφα των βυζαντινών αυτοκρατόρων, των πατριαρχών, των πριγκίπων και άλλων αξιωματούχων.
Η Σχολή της Πάτμου (Πατμιάς Σχολή)
Στις αρχές του 18ου (1733) αιώνα ιδρύθηκε η Πατμιάδα του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία είχε σημαντικό πνευματικό και παιδευτικό ρόλο στην Τουρκοκρατία και η οποία συνεχίζει ως σήμερα.
Μεγάλοι άνδρες της σύγχρονης ιστορίας του ελληνικού έθνους ήταν μαθητές της Σχολής της Πάτμου. Οι εταίροι της «Φιλικής Εταιρείας», ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Δημήτριος Τσεσμελής και ο μεγάλος δάσκαλος της ελληνικής εκπαιδευτικής ανάπτυξης ο Αδαμάντιος Κοραής, ο οικουμενικός πατριάρχης και ο μάρτυρας του ελληνικού έθνους Γρηγόριος Ε, ο πατριάρχης Άνθιμος Α’ και άλλοι επιφανείς άνδρες, όλοι φοίτησαν στη Σχολή της Πάτμου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου