Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας, Καλάβρυτα

του Θάνου Δασκαλοθανάση

Η ιστορική Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας – Καλάβρυτα : μια ιστορία 1000 χρόνων από τη μοναστική βυζαντινή παράδοση συνδεμένη άρρηκτα με την εθνεγερσία του 1821. 

Κατά την παράδοση και τα στοιχεία που υπάρχουν, η ιστορία της Μονής αρχίζει από τους χρόνους της Αυτοκρατορίας Νικηφόρου Φωκά. Η Μονή ιδρύθηκε από τον ασκητή Ευγένιο που ήρθε από το Άγιο Όρος.
Άρχισε να οικοδομείται το 961 στη θέση Παλαιομονάστηρο (δυτικά της θέσης της σημερινής Μονής). Mε την πάροδο του χρόνου απέκτησε υλική υποδομή και έμψυχο δυναμικό. Έτσι σε κάποιο χρονικό διάστημα είχαν συγκεντρωθεί 960 μοναχοί. Επί Τουρκοκρατίας ήταν κέντρο Εθνικής Δράσης.

Το 1585 πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, όπου και καταστράφηκε ολοσχερώς. Το 1600 αρχίζει πάλι να οικοδομείται. Στις 19 Μαρτίου 1689 άρχισε η ανέγερση του νέου κτιρίου, με βυζαντινό ρυθμό, λιθόκτιστο, τρίκογχο κτίσμα, αγιορείτικου τύπου σε απλούστερη μορφή. Από τότε η Μονή της Αγίας Λαύρας, έως το 1943, έχει υποστεί πολλές πυρκαγιές και λεηλασίες. Στις 14 Μαΐου 1826 ο Ιμπραήμ διέταξε την πυρπόληση της Μονής. Το 1828 άρχισε πάλι η οικοδόμηση της μονής. Στις 24 Ιουλίου 1844 η Μονή καταστρέφεται από ισχυρό σεισμό. Το 1850 άρχισε πάλι να ανοικοδομείται. Το καθολικό της έγινε με ρυθμό βασιλικής με τρούλο και γύρω-γύρω πολλά κελιά.

Το 1821 αποτέλεσε το κέντρο της Εθνεγερσίας κατά των Τούρκων με την ύψωση του Λαβάρου και την ορκωμοσία των αγωνιστών από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Νέες διώξεις, εκτελέσεις και καταστροφές είδε το μοναστήρι από τα Ναζιστικά στρατεύματα το σκληρό Δεκέμβριο του 1943. Έκαψαν τη μονή, λεηλάτησαν τις αποθήκες και εκτέλεσαν τρεις μοναχούς, που δεν είχαν εγκαταλείψει το Μοναστήρι. Οι μοναχοί που είχαν κρυφτεί λίγο πιο μακριά ξαναγύρισαν, όταν είχαν απομακρυνθεί τα στρατεύματα, φέρνοντας μαζί τους τα κειμήλια και το λάβαρο που διέσωσαν και άρχισαν ξανά από την αρχή την επισκευή και ανοικοδόμηση.

Το 1950, η Μονή με προσφορές πιστών και ενίσχυση από το κράτος ανοικοδομήθηκε εξ’ ολοκλήρου.

Πολύτιμα κειμήλια

Ο πολυτιμότερος θησαυρός που βρίσκεται στο μοναστήρι είναι το Λάβαρο της ορκωμοσίας των αγωνιστών του 1821, η πρώτη δηλαδή σημαία του Ελληνικού Έθνους. Επιπλέον, ο Επιτάφιος του 1754 κεντημένος στη Σμύρνη, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου κεντημένη στην Κωνσταντινούπολη, ευαγγέλιο δωρισμένο από την αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη Β’ τη Μεγάλη, τα χρυσοκέντητα άμφια του Παλαιών Πατρών Γερμανού, εγκόλπια, ξυλόγλυπτοι σταυροί και λειψανοθήκες αγίων.

Επίσης, ξεχωρίζει η κάρα του «Αγίου Αλεξίου του ανθρώπου του Θεού», πολιούχου της Μαρτυρικής Πόλης των Καλαβρύτων, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 17 Μαρτίου, και είναι δωρεά του Αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγου το 1398. Υπάρχουν επίσης, η κάρα του Αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, του Αγίου Παντελεήμονος, της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Αναργύρων κλπ.

Πολύ σημαντικός θησαυρός είναι τα 3.000 έντυπα στη βιβλιοθήκη της. Το αρχαιότερο χρονολογείται από το 1502.

Το λάβαρο της Αγίας Λαύρας που υψώθηκε το 1821 

Κεντημένο από σμυρναίικα χέρια.

 Αξίζει να διαβάσετε το παρακάτω αφηγηματικό κείμενο για το εθνικό αυτό μνημείο του Γένους, σε μια καταπληκτική γλώσσα που δυστυχώς έχει χαθεί.

Η ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ

...᾽Ενθυμοῦμαι τὴν νύκτα, καθ’ ἥν ἔφθασα τὸ πρῶτον εἰς Λαύραν,ἄγνωστος προσκυνητὴς τοῦ ἱεροῦ Σινᾶ τῆς ἀναγεννηθείσης Ἑλλάδος. 

Μόλις ἐβάδιζον ἐκ τῆς ταραχῆς καὶ τῶν ἀθρόων συγκινήσεων, αἵτινες ἐπλήρουν τὴν ψυχήν μου. Διάστερον ἐξετείνετο ὑπεράνω τῆς μονῆς τὸ στερέωμα καὶ ὁ Γαλαξίας μὲ τὰς μυριάδας τῶν ἀστέρων αὐ τοῦ ἐφαίνετο στέφων τὸν ἅγιον τόπον, ἔνθα τὸ πρῶτον ἤχησεν ἡ πρόσκλησις τῆς ἑλληνικῆς ἐλευθερίας. 

Μόλις ὁ Γαλαξίας μοὶ ἐφάνη στέμμα ἀντάξιον νὰ περιβάλῃ τὴν κορυφὴν τοῦ ἐγκαταλελειμμένου ναΐσκου, ἐν ᾧ μετὰ τῆς τελετῆς τοῦ μυστηρίου τῆς ᾽Ενανθρωπίσεως ἔλαβεν ἀρχὴν καὶ τὸ μυστήριον τῆς ᾽Εθνικῆς ᾽Αναγεννήσεως. 

Εἰσῆλθον περιδεῶς εἰς τὸν περίβολον τῆς μονῆς. Τὰ γόνατά μου συνεκάμπτοντο˙ καὶ πολλάκις ἐπίεσα ἰσχυρῶς τὸ στῆθος μου τροσπαθῶν ματαίως νὰ καταστείλω τὴν ἀχαλίνωτον ἐπανάστασιν, ἥτις ἐμαίνετο ἔνδον μου. ῏Ητο ἡ ὥρα καθ’ ἥν οἱ μοναχοὶ ἔψαλλον τὸ ἀπόδειπνον.Ἀμυδρὸν ἔφεγγε φῶς ἐντὸς τῆς ἐκκλησίας τῆς μονῆς. Εἰς τὰς θέσεις δ’ αὐτῶν τεταγμένοι προσηύχοντο οἱ μοναχοί ἐν μέσῳ τῆς βαθυτάτης καὶ μυστηριώδους σιωπῆς τῆς ἐκκλησίας...

Εἰς τὸ βαθὺ αἴσθημα τῆς εὐλαβείας, ὑφ’ ἧς κατελήφθην, προσετέθη καὶ τὸ αἴσθημα τοῦ θαυμασμοῦ, ὅταν ἔμαθον ὅτι ἐν τῷ περιωρισμένῳ ἐκείνῳ χώρῳ 964 ἐμόναζον μοναχοὶ εἰς χρόνους παρῳχημένους, ὅτε τὸ βαθὺ τῆς δουλείας σκότος διέσχιζε μόνη ἡ ἀκτὶς τῆς θρησκείας καὶ ἡ γλυκεῖα ἐλπὶς μιᾶς ἀορίστου προσδοκίας ἐθνικῆς ἀναστάσεως. Εἰς τοὺς ἀσβεστοκτίστους τοίχους τοῦ ἐγκαταλελειμμένου ἱεροῦ καὶ καταρρέοντος οἰκοδομήματος, παρὰ τὰς ἀκόμψους ὑδατογραφίας, ἀνέγνων σημειώσεις ἃς προθύμως ἀντέγραψα. 

Εἰς τινα γωνίαν ἑνός τῶν ἐκτὸς τῆς ἐκκλησίας ἐζωγραφημένων κοίλων τοίχων ἀνέγνων:

«1826, Μαΐου 4, ἐπέρασεν ὁ ᾽Ιμβραὴμ πασᾶς ἀπὸ τὰ Καλάβρυτα,λεηλατῶν καὶ αἰχμαλωτίζων, καὶ κατέκαυσετὴν Ἁγίαν Λαύραν ὁ Μερχαμετσῆς Τοῦρκος».

Καὶ περαιτέρω ἔτι ἀνέγνων τὰ ἑξῆς:

«1827, ᾽Ιουλίου 4, πάλιν ἐπέρασεν ὁ ἐπάρατος καὶ ἔκαμεν ἡμέρας 9 εἰς Ξηροκάμπιον καὶ ἠφάνισε τότε πολλούς». 

῾Η παλαιὰ Λαύρα, ἡ μονὴ δηλον ότι ἔνθα ἐμόναζον κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς ἐπαναστάσεως οἱ καλόγηροι, δὲν ὑφισταται πλέον, δῃωθεῖσα ὑπὸ τοῦ ᾽Ιμβραήμ. Σώζεται, ὅμως, ἡ ἐκκλησία τῆς μονῆς, αὐτὴ αὕτη ἔνθα ἱερούργησε καὶ ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων ἐκήρυξε τὴν ἐπανάστασινὁ Γερμανός.

᾽Ηνέῳξα τὴν ἄνευ κλειδὸς θύραν καὶ εἰσεχώρησα μικρὸν ἐντός. ῾Η θύρα, κλείσασα ἐκ νέου ἀφ’ ἑαυτῆς μὲ ἀφῆκε κατάμονον ἐντὸς σκότους,μόλις διασκεδαζομένου ὑπὸ ἀκτίνων τινῶν εἰσδυουσῶν, οἱονεὶ λάθρα, εἰς τὸ κενὸν τοῦ ναοῦ ἀπὸ τῶν ρωγμῶν τῶν παραθύρων καὶ τινων ρυπαρῶν φεγγιτῶν.

Εννητένισα πρὸς τὴν ῾Ωραίαν Πύλην, πρὸς τὸν θόλον τοῦ ἠμελημένου ναοῦ καὶ τὸ ὑγρὸν ἔδαφος, ἀφ’ οὗ κατὰ μέρος ἀφηρέθησα ναἱ πλάκες. ᾽Εδῶ λοιπὸν ἱερούργησεν ὁ φιλόπατρις κληρικός! Καὶ ἀπὸ τῆς πύλης αὐτῆς τῆς ἱερᾶς κεραυνοβόλον ὑψώσας φωνὴν ἐκάλεσεν εἰς τὴν ἐλευθερίαν τὸ δοῦλον ἔθνος τῶν ῾Ελλήνων! Μυρίας μαρμαρυγὰς ἀνέδωσαν τὰ στίλβοντα ὅπλα τῶν πολεμιστῶν, ὑψωθέντα εἰς τὴν φωνὴν τοῦ ἱεράρχου, ἐνῷ τὰ γόνατα ἐκάμφθησαν καὶ κλίνασα κεφαλὴ ἐδέχθητὴν εὐλογίαν τῆς ἐκκλησίας!Σέλας ἀκτινοβόλον καταυγάζει αἴφνης τὸν θόλον τοῦ ναοῦ. Οὐρανία μολπὴ ἠχεῖ εἰς τὸ κενόν καὶ ἄγγελος, φωτεινὸν ἱμάτιον περιβεβλημένος καὶ ρομφαίαν πυρίνην πάλλων ἐν ταῖς χερσίν, ὁδηγεῖ ἀπὸ τῆς ἐκκλησίαςτὰ τέκνα τῶν ῾Ελλήνων!᾽Ιδοὺ ὁ ῾Ιεράρχης ἀναλαμβάνων τὴν σημαίαν! ᾽Ιδοὺ κατερχόμενος ἀπὸ τῆς ῾Ωραίας Πύλης καὶ ἐν μέσῳ ὕμνων χωρῶν ἀπὸ τῆς ἀναιμάκτου θυσίας πρὸς τὴν αἱματηράν, ἐν ᾗ ἐπέπρωτο νὰ θεμελιωθῆ τὸ ἔνδοξον εὐγενέστατον ἔργον. 

Ἠνέῳξα τὴν θύραν, τῆς ἐκκλησίας καὶ ἐξῆλθον. Εἰς τὰ ὦτα μου ἀντήχουν εἰσέτι ψαλμοὶ καὶ παιᾶνες..Διατί νὰ μὴ ἐμπνεώμεθα πάντοτε οἱ ῞Ελληνες ὑπὸ τῶν αὐτῶν αἰσθημάτων, ἅτινα συνετάρασσον καὶ ἐμὲ την ὥραν, καθ’ ἥν ἐξηρχόμηντοῦ δεδοξασμὲνου ναοῦ τῆς ἱερᾶς καὶ ᾽Εθνικῆς Λαύρας.᾽

Εφημερὶς «῾Εστία», 25 Μαρτίου 1896 Σπ. Παγανέλης