«Δέσποτά μου, Δέσποτα Σώτερ, ήμαρτον, συγχώρησον και σώσόν με»

Τα κατανυκτικά, που αναφέρονται στον Τελώνη και στον Άσωτο, είναι βαπτισμένα στο πνεύμα της μετανοίας. Ο Τελώνης είναι ένα από τα πιο εκφραστικά πρότυπά της μέσα στο Ι.Ευαγγέλιο. Ήταν λοιπόν φυσική και η προβολή του στα κατανυκτικά, όπου η συντριβή και η κατάνυξη διατηρούν κεντρική θέση.

Στα ασύγκριτης αξίας ιδιόμελα του Τριωδίου θα τον δούμε άλλοτε σε αντιδιαστολή με την υπερήφανη ψυχολογία του Φαρισαίου. Εδώ ζωγραφίζεται η «δεδικαιωμένη» μορφή του Τελώνη ξεχωριστά.

Μέσα από τους στίχους βγαίνουν ιλαστήριες φωνές που ανεβαίνουν στον θρόνο του Κυρίου σαν ευωδιαστό μοσχολίβανο. Η πιο ευπρόσδεκτη «θυσία τω Θεώ»: το «συντετριμμένον πνεύμα» του τελώνη, η «συντετριμμένη και τεταπεινωμένη καρδία» του, την οποία ο Θεός «ούκ εξουδενώσει».

Όταν η τελωνική αυτή αυτογνωσία της αμαρτωλότητάς μας κυριαρχήσει μέσα μας και γίνει συναίσθηση μετανοίας, θα κάνει να μην έχουμε «παρρησίαν όλως είς ύψος ατενίσαι του ουρανού». Θα διατηρεί κάθυγρα τα μάτια, θα αποκαλύπτει το σκοτάδι του εσωτερικού μας κόσμου. Όπου η ευθεία αυτοκριτική και αυτομεμψία ανοίγει τις πτυχές μας, φέρνει σε φως τα κρυσφύγετα «των ενθυμήσεων των έργων και των λόγων» σε μια ολόθερμη εξαγγελία όλου του χρόνου της ζωής μας που ξεσπάει στη δέηση: «Δέσποτά μου, Δέσποτα Σώτερ, ήμαρτον, συγχώρησον και σώσόν με».

Στα τρόπαρια που σημειώνουμε, ο υμνωδός παρουσιάζει τον Τελώνη σαν μία ζωντανή απόδειξη του Θείου Ελέους, τον προσάγει στον Κύριο σαν κρυφή χαρά και ελπίδα, μπρος στο σπλαχνικό του βλέμμα.

Και σύγχρονα τον υψώνει σαν πρότυπο μετανοίας και συντριβής, έναν οδοιπόρο στο δρόμο της μετανοίας τσακισμένο μά στηριγμένο στο ραβδί της ελπίδας, πού διώχνει μ΄ αυτό της απελπισίας τον σκύλο σύμφωνα μ΄ όσα λέει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. 

Ούκ έχω παρρησίαν όλως ο κατάκριτος,

είς ύψος ατενίσαι του ουρανού και βλέψαι

από πλήθους καθελκόμενος πταισμάτων μου

λοιπόν ως ο τελώνης βοώ σοι·

Ιλάσθητι τώ αθλίω μοι, Σώτερ. 

ΑΠΟΔΟΣΗ:

Σωτήρα μου, δεν έχω θάρρος πιά

να υψώσω το βλέμμα μου στον ουρανό.

Κατάδικος, σκουλήκι της γης, ανήμπορος

να δω ψηλά για των αμαρτιών μου τα πελάγη.

Σαν τον Τελώνη Σου φωνάζω απεγνωσμένα:

Λυπήσου με τον άθλιο.

Πάντα άπερ ήμαρτον είς σε

λόγοις τε και έργοις,

Θεέ μου, και ενθυμήσεσι

πάντα εξαγγέλω σοι, πάντα νύν λέγω σοι·

την ημέραν παρήλθον γάρ και πάντα τον χρόνον

νύκτα δε κατέλαβον πλήρης υπάρχων κακών·

όθεν σοι προσπίπτω κραυγάζων· 

Δέσποτά μου, Δέσποτα Σώτερ, ήμαρτον,

συγχώρησον και σώσόν με.

ΑΠΟΔΟΣΗ:

Σωτήρα μου,

ζητώ να Σού ΄ξομολογηθώ.

Όλα θα Σου τα πώ, όλα.

Όσα αμάρτησα, Θεέ μου, με λόγια

και με έργα

και με σκέψεις πονηρές.

Να, βασίλεψε κι η μέρα αυτή,

πέρασε βιαστικά η ζωή μου,

έφτασα κατάφορτος στη νύχτα

με μύρια κακά.

Γονατίζω μπροστά Σου.

Σου λέω με κραυγή πονεμένου:

Κύριέ μου, Κύριε, αμάρτησα

συγχώρα με και σώσε με.

Κράζω σοι, Χριστέ Σωτήρ,

του τελώνου την φωνήν·

Ιλάσθητί μοι ώσπερ εκείνω

και ελέησόν με ο Θεός. 

ΑΠΟΔΟΣΗ:

Σου λέω με κραυγή πονεμένου

Χριστέ, Σωτήρα μου.

Δανείζομαι τη φωνή του Τελώνη.

Λυπήσου με, όπως εκείνον

κι ελέησέ με, Θεέ μου.

____________________

Από το βιβλίο "Κατανυκτικά" (Της Παρακλητικής και του Τριωδίου), αρχ.Ιωαννικίου, Εκδόσεις Ι. Η. Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Κουφάλια - Θεσσαλονίκης, 1990.