Τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας

Τα βιβλία τα όποια χρησιμοποιούνται για την τέλεση των Ιερών Ακολουθιών, καλούνται Λειτουργικά βιβλία.

Κυκλοφορούν διαφόρων εκδόσεων για τη χρήση τους από τους Λειτουργούς, τους Ιεροψάλτες ή Αναγνώστες, ε­νώ υπάρχουν και βιβλία πού χρησιμοποιούνται αποκλειστικά από τους λαϊκούς.

Τα κυριότερα είναι τα εξής:

α. Το Ευαγγέλιο

Είναι το ιδιαίτερα διακοσμημένο βιβλίο της Εκκλησίας πού θυμιάζεται, προσκυνείται και αποτίθεται πάνω στην Άγία Τράπεζα. Στη μια πλευρά του εικονίζεται ή Σταύρωση και στην άλλη ή Ανάσταση του Κυρίου. Στον Εσπερινό του Σαββάτου και την Κυριακή μέχρι την Θ Ώρα προβάλλεται ή Ανάσταση, όπως και στην προσκύνηση μετά το Ευαγγέλιο του Όρθρου, στη μικρή Είσοδο της Θ. Λειτουργίας και όταν είναι τοποθετημένο στην Άγία Τράπεζα. Τις άλλες ημέρες προβάλλεται ή Σταύρωση.

Διαιρείται κυρίως σε δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τις περικοπές των Ευαγγελίων πού αναγιγνώσκονται καθημερινά ολόκληρο το χρόνο. Αρχίζει από την Κυριακή του Πάσχα. Μέχρι την Πεντηκοστή αναγιγνώσκονται περικοπές από το «κατά Ίωάννην Εύαγγέλιον». Μέχρι την Κυριακή μετά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, από το «κατά Ματθαίον». Μέχρι την αρχή της Τεσσαρακοστής από το «κατά Λουκαν» και μέχρι το Μεγάλο Σάββατο από το «κατά Μάρκον» Εύαγγέλιον. Στο τέλος του πρώτου αυτού μέρους περιέχονται και τα ένδεκα Εωθινά Ευαγγέλια πού διαβάζονται εκ περιτροπής στον Όρθρο των Κυριακών.

Το δεύτερο μέρος του Ευαγγελίου περιλαμβάνει τις κατ' εκλογή περικοπές των μεγάλων μόνον εορτών του έτους σύμφωνα με το Μηνολόγιοαπό 1ης Σεπτεμβρίου μέχρι 31ης Αυγούστου. Μετά από αυτά προστίθενται στο μέρος αυτό και οι Ευαγγελικές περικοπές πού διαβάζονται κατά την τέλεση των διαφόρων ειδικών Ακολουθιών ή Μυστηρίων.

β. Ό Απόστολος

Είναι το βιβλίο του Άναγνώστου. Περιλαμβάνει τις περικοπές από τις Πράξεις και τις Επιστολές των Αποστόλων πού διαβάζονται εμμελώς στις Ακολουθίες του έτους.

Ή κατανομή και ή διάταξη των περικοπών του «Αποστόλου» έχει γίνει όπως και στο Ευαγγέλιο.

γ. Το Μέγα Ευχολόγιο

Χρησιμοποιείται από τους Ιερείς και Αρχιερείς.

Περιέχει τις Ακολουθίες των Μυστηρίων, τις Θείες Λειτουργίες, την τάξη των χειροτονιών - χειροθεσιών και των εγκαινίων Ναών καθώς και ποικίλες άλλες Ακολουθίες και Ευχές.

Για ευκολότερη χρήση εκδίδονται μικρότερες και ειδικότερες συλλογές. Έτσι έχουμε:

(1)Το Αρχιερατικό

(2)Το Ιερατικό

(3)Το Διακονικό

(4)Το Μικρό Ευχολόγιο

(5)Το Ιερό Ευχέλαιο, ο Γάμος, ή Νεκρώσιμη Ακολουθία, το Εγκόλπιο του Άναγνώστου κ.λπ. το καθένα ξεχωριστό βιβλίο.

δ Το Μέγα Ωρολόγιο

Βιβλίο για όλους τους Χριστιανούς Ιερείς, Ψάλτες, Λαϊκούς. Περιλαμβάνει τις Ακολουθίες του νυχθημέρου, Εορτολόγιο, σύντομο Συναξάριο, Απολυτίκια, Κοντάκια, Παρακλητικούς Κανόνες, Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως και λοιπά χρήσιμα στοιχεία.

ε. Τα Μηναία

Είναι δώδεκα βιβλία, ένα για κάθε μήνα του έτους, πού περιέχουν τις Ακολουθίες των έορταζομένων κάθε ήμερα Αγίων. Περιλαμβάνουν το υμνολογικό υλικό του Εσπερινού και του Όρθρου, κάθε ημέρας.

Τα Μηναία περιλαμβάνουν Αγίους κυρίως μέχρι το τέλος της Βυζαντινής περιόδου δηλ. ορισμένους Αγίους μέχρι το 16ο αιώνα. Οι λατρευτικές ανάγκες τιμής και άλλων νεωτέρων Αγίων εξυπηρετούνται με Ακολουθίες μεταγενεστέρων και συγχρόνων υμνογράφων, οι όποιες περιέχονται στις λεγόμενες Φυλλάδες. Ευχής έργον είναι κάποτε οι φυλλάδες αυτές να συμπεριληφθούν σε νέα σύγχρονα Μηναία.

στ. Ή Παρακλητική

Το βιβλίο αυτό έχει Ακολουθίες πλήρεις στους οκτώ ήχους (Όκτώηχος), πού επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια του έτους και ψάλλονται κατά τον Εσπερινό και τον Όρθρο εκ παραλλήλου με το Μηναίο, το Τριώδιο ή το Πεντηκοστάριο κατά τις οδηγίες του Τυπικού. Κάθε εβδομάδα καθορίζεται ο ήχος της εβδομάδας και σε κάθε ήχο υπάρ­χουν Ακολουθίες, για όλες τις ήμερες.

Όταν ο Άγιος της ημέρας δεν έχει πλήρη Ακολουθία στο Μηναίο, συμπληρώνεται από την Ακολουθία πού υπάρχει στην Παρακλητική.

Τα αναστάσιμα πού ψάλλονται στον Εσπερινό του Σαββάτου και στον Όρθρο της Κυριακής υπάρχουν σ' αυτό το βιβλίο.

ζ. Το Τριώδιο

Είναι το πρωτεύον βιβλίο της ομωνύμου περιόδου και ακολουθείται ή τάξη πού σ' αυτό καθορίζεται. Περιλαμβάνει τις Ακολουθίες της περιόδου αυτής.

η. Το Πεντηκοστάριο

Παλαιότερα ονομαζόταν «Χαρμόσυνο Τριώδιον» ή

«Τριώδιον των Ρόδων». Περιλαμβάνει τις Ακολουθίες της αντιστοίχου περιόδου, πού αναλύεται στη σελ. 185. Στην ομώνυμη περίοδο ακολουθείται ο,τι καθορίζεται (συνήθως με κόκκινα γράμματα) στο Πεντηκοστάριο, στο οποίο περιλαμβάνονται και τα αναστάσιμα.

θ. Το Ψαλτήριο

Περιλαμβάνει τους 150 ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης χωρισμένους σε 20 Καθίσματα, με τρεις στάσεις το καθένα. Κάθε στάση περιλαμβάνει ένα ή περισσότερους ψαλμούς. Ό ριη'(118) ψαλμός - ο Άμωμος αποτελεί ολόκληρο το ΙΖ' Κάθισμα.

Στις Ιερές Μονές κάθε εβδομάδα διαβάζεται ολόκληρο το Ψαλτήρι, ενώ στους ενοριακούς Ναούς συνήθως παραλείπεται.

ι. Ό Συναξαριστής

Βιβλίο πού περιέχει τους βίους των Αγίων κάθε ημέρας ολόκληρο το χρόνο επίτομο, εξάτομο ή δωδεκάτομο.

Είναι βιβλίο πού δεν πρέπει να λείπει από το σπίτι μας και να διαβάζεται κάθε ήμερα ο βίος του εορταζόμενου Αγίου. Μαζί με το Ευαγγέλιο είναι ο καθρέπτης των Χριστιανών, μέσα στον οποίο καθρεπτίζεται ή ζωή μας και έτσι αποφεύγονται άλλα επιβλαβή θεάματα ή ακροάματα...

Πηγή