Η σημασία του Εξάψαλμου και ο "Νυμφίος"

Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Συνεχίζουμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τόν λόγο μας γιά τόν Ὄρθρο. Εἴπαμε στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὁ Ὄρθρος ἀρχίζει μέ ὕμνο στήν Ἁγία Τριάδα, ὅπως πάλι καί ἡ θεία Λειτουργία ἀρχίζει μέ τό «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». 

Καί ἀμέσως μετά τόν ὕμνο στήν Ἁγία Τριάδα διαβάζουμε στόν Ὄρθρο τόν Ἑξάψαλμο.

Ὁ Ἑξάψαλμος, εἴπαμε, δημιουργεῖ μέ τήν ἀνάγνωσή του μιά κατανυκτική καί σκοτεινή ἀτμόσφαιρα, πού θυμίζει τήν Δεύτερη τοῦ Κυρίου Παρουσία· γι᾽ αὐτό καί εἴπαμε ὅτι στόν Ἑξάψαλμο καί δέν
καθόμαστε καί δέν κινούμαστε, ἀκόμη δέ δέν κάνουμε οὔτε σταυρούς οὔτε μετάνοιες, ἀκριβῶς γιά τόν λόγο νά μήν κινούμαστε.

Τούς σταυρούς καί τίς μετάνοιες τίς κάνουμε στήν ἀρχή καί στό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου. Ἄν θυμᾶστε, σᾶς εἶπα στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὁ Ἑξάψαλμος πρῶτα ψαλλόταν, γι᾽ αὐτό και μέχρι σήμερα ἀκοῦμε τήν φράση «θά σοῦ ψάλλω τόν Ἑξάψαλμο». 

Κανόνιζαν δε οἱ ψάλτες μέ τήν ψαλμωδία τους τό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου νά πέσει μέ τό χάραγμα, γιατί μετά θά ἔλεγαν τόν ψαλμό «Θεός Κύριος καί ἐπέφανεν ἡμῖν». Την χαραυγή τῆς ἡμέρας δηλαδή τήν ἔνοιωθαν σάν τόν ἐρχομό τοῦ θείου φωτός. 

Τώρα ὅμως πού ὁ Ἑξάψαλμος διαβάζεται, δέν συμπίπτει τό τέλος του μέ τήν χαραυγή τῆς ἡμέρας. Γιά νά θυμηθοῦμε ὅμως αὐτό πού γινόταν παλαιά, καί σήμερα, ὅταν τελειώνει ὁ Ἑξάψαλμος, κατά τό τυπικό ἀνάβουν τά φῶτα, γιά νά ἔχει κάποιο παραλληλισμό τό αἰσθητό φῶς μέ τό «Θεός Κύριος...», πού θά ψάλλει ὁ ψάλτης. 

Ὅπως τό καταλαβαίνετε τώρα, χριστιανοί μου, στήν ἀρχή κιόλας τοῦ Ὄρθρου, ἔχουμε μία ἀπότομη ἀλλαγή. Ἀλλαγή ἀπό τό σκοτάδι στό φῶς καί ἀπό τήν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα τοῦ Ἑξαψάλμου σέ χαροποιό ἀτμόσφαιρα μέ τό «Θεός Κύριος...». Αὐτή ἡ ἀπότομη ἀλλαγή ἀπό τό σκοτάδι στό φῶς καί ἀπό τήν λύπη στήν χαρά εἶναι ἀπό τά πιό ὡραῖα τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου.

Ἄς φανταστοῦμε τήν νύφη, πού περίμενε μέ ἀγωνία τόν νυμφίο της. Καί ὅταν φαίνεται ὁ νυμφίος μεταπηδᾶ ἀπό τήν ἀγωνία στήνχαρά. Αὐτό ἀκριβῶς τυπώνεται στό σημεῖο αὐτό τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου. 

Οἱ ψυχές μέ τήν ἀνάγνωση τοῦ Ἑξαψάλμου, στο μέσον τῆς νύχτας τῆς ἁμαρτίας, περιμένουν τόν Μεσσία, τόν ὡραῖο Νυμφίο, τον Χριστό. Περιμένουν στενάζοντες. Αὐτό εἶναι ὁ Ἑξάψαλμος. Ἀλλά νά! Ἔρχεται ὁ Νυμφίος! «Ἐπέφανεν ἡμῖν»!

2. Μετά τό «Θεός Κύριος...», πού ψάλλει ὁ ψάλτης, λέγονται τά Ἀπολυτίκια τῆς ἑορτῆς ἤ τῶν Ἁγίων τῆς ἡμέρας, γιά τά ὁποῖα μιλήσαμε στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. 

Παλαιότερα ὅμως δέν εἶχαν ὅλοι οἱ Ἅγιοι Ἀπολυτίκια, γι᾽ αὐτό καί δέν λεγόταν τό «Θεός Κύριος...», ἀλλά ψαλλόταν τό «Ἀλληλούϊα» μέ στίχους ἀπό τήν ὠδή τοῦ Ἠσαΐου «ἐκ νυκτός ὀρθρίζει τό πνεῦμα μου πρός Σέ, ὁ Θεός». Καί μετά τό «Ἀλληλούϊα» ψάλλονταν τρία Τριαδικά τροπάρια σύμφωνα μέ τον ἦχο τῆς Ἑβδομάδος. 

Σήμερα ὅμως γιά ὅλους σχεδόν τούς Ἁγίους ἔχουμε Ἀπολυτίκιο, καί γι᾽ αὐτό δέν λέμε, ὅπως παλαιά, τό «Ἀλληλούϊα», ἀλλά πάντοτε ψάλλουμε τό «Θεός Κύριος». Ἀλλά ὑπάρχει μία περίοδος τοῦ ἔτους, πού οἱ μέρες της εἶναι «ἄμνημοι», γιατί δέν ἑορτάζουμε τίς ἡμέρες αὐτές μνῆμες Ἁγίων. 

Ἡ περίοδος αὐτή εἶναι ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τίς καθημερινές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἐπειδή ἀκριβῶς σ᾽ αὐτές δέν ἑορτάζουμε Ἁγίους, δέν ψάλλουμε τό «Θεός Κύριος...», ἀλλά τό «Ἀλληλούϊα», ὅπως παλαιά.

Ἄς θυμηθοῦμε τις βραδυνές Ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος πού, ὅπως εἴπαμε, εἶναι ὁ Ὄρθρος τῆς ἄλλης ἡμέρας. Σ᾽ αὐτές τίς Ἀκολουθίες, μετά τόν Ἑξάψαλμο, ἀκοῦμε να ψάλλεται τό «Ἀλληλούϊα» μέ στίχους ἀπό τήν ὠδή τοῦ Ἠσαΐου «Ἐκ νυκτός ὀρθρίζει τό πνεῦμα μου...».

Σταματῶ ἐδῶ, ἀγαπητοί μου, καί θά συνεχίσουμε μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ την σπουδή μας στόν Ὄρθρο στά ἑπόμενά μας κηρύγματα.

Μέ πολλές εὐχές

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Πηγή