Πως ένας απλός παπάς περιέσωσε το Ομοούσιο

Βουλγαράκης Ἠλίας

Ὅλοι μας θὰ γνωρίζουμε τὴν αἵρεση τοῦ ᾿Αρείου († 336), ποὺ καταδικάστηκε ἀπὸ τὴν Αʹ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο στὴ Νίκαια τὸ 325. ῾Ο ῎Αρειος δίδασκε σχετικὰ μὲ τὴν ῾Αγία Τριάδα ὅτι ὁ Υἱὸς δὲν ἦταν ὁμοούσιος μὲ τὸν Πατέρα, ἀλλὰ δημιούργημά Του, τὸ πρῶτο καὶ τέλειο.

῾Η συνοδικὴ καταδίκη τοῦ ᾿Αρείου δὲν ἀνέστειλε τὴ διάδοση τῆς αἱρέσεώς του. Σὲ τοῦτο συνετέλεσαν δύο παράγοντες. ῾Ο πρῶτος ἦταν ὅτι οἱ διάδοχοι τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου (306-337) ἄμεσα ἢ ἔμμεσα ὑποστήριξαν τὸν ἀρειανισμό, μέχρις ὅτου στὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο
ἀνέβηκε ὁ Θεοδόσιος ὁ Μέγας (373-395). ῾Ο δεύτερος παράγοντας ἦταν ὅτι ὑπῆρχαν καὶ θεολόγοι ἀρειανίζοντες, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴ βοήθεια καὶ τὴν ὑποστήριξη τῶν ὁμόπιστων αὐτοκρατόρων ἐξακολουθοῦσαν νὰ κατέχουν ὑψηλὲς ἐκκλησιαστικὲς θέσεις.

᾿Ανάμεσα σ᾿ αὐτοὺς τοὺς ἀρειανίζοντες ὑπῆρξαν καὶ θεολόγοι μὲ μεγάλη μόρφωση καὶ ἀντίστοιχη διαλεκτικὴ ἱκανότητα, ὅπως γιὰ παράδειγμα ὁ Εὐνόμιος. ῾Ο τελευταῖος ἀρειανὸς αὐτοκράτορας, ὁ Οὐάλης (364- 378), μαζὶ μὲ τὸν ὁμοπιστό του ἀρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Εὐδόξιο (360-370) ἔκαναν τὸν Εὐνόμιο ἐπίσκοπο Κυζίκου. Σκοπός τους ἦταν νὰ ἐπηρεάσει ὁ Εὐνόμιος μὲ τὰ φυσικὰ χαρίσματα ποὺ εἶχε καὶ νὰ παρασύρει στὸν ἀρειανισμὸ ὁλόκληρη τὴν ὀρθόδοξη ἐπισκοπή. ῾Ο νέος ἐπίσκοπος στὴν ἀρχὴ πράγματι ἐξέπληξε τὸ λαὸ μὲ τὴ δύναμη τοῦ λόγου του. ῞Οταν ὅμως ἄρχισε νὰ προβάλλει τὶς ἀρειανικές του δοξασίες, ὁ λαὸς ἀντέδρασε, γιατὶ κατάλαβαν ἔγκαιρα πὼς ἦταν ἀρειανός. Τελικὰ τὸν ἀπόδιωξαν ἀπὸ τὴν πόλη τους. ῾Ο Εὐνόμιος ἀναχώρησε καὶ ἐγκαταστάθηκε σὲ ἕνα κτῆμα ποὺ εἶχε στὴ Χαλκηδόνα κοντὰ στὴν Κωνσταντινούπολη. ᾿Εκεῖ συνέχισε μὲ τὰ κηρύγματά του νὰ διδάσκει τὶς θέσεις του.

῾Η φήμη του ὡς κήρυκα ἦταν μεγάλη, σὲ τέτοιο βαθμὸ ποὺ πολλοὶ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἀπὸ τὰ γύρω κοντινὰ μέρη πήγαιναν στὸ κτῆμα του γιὰ νὰ τὸν ἀκούσουν. Οἱ ἄνθρωποι ποὺ πήγαιναν στὸν Εὐνόμιο δὲν ἦσαν ὅλοι ὀπαδοὶ τῆς αἱρέσεως, ἀλλὰ προφανῶς τοὺς κινοῦσε ἡ περιέργεια νὰ ἀκούσουν τὰ λόγια του. Πάντως, ἡ δραστηριότητα καὶ ἡ φήμη τοῦ Εὐνομίου εἶχε προξενήσει στοὺς ὀρθοδόξους ἔγνοια καὶ φόβο.

Στὸ μεταξὺ στὸν αὐτοκρατορικὸ θρόνο εἶχε ἀνέβει ὁ ὀρθόδοξος αὐτοκράτορας Θεοδόσιος ὁ Μέγας (379-395). ῾Η φήμη τοῦ Εὐνομίου ἔφθασε μέχρι καὶ τὸ νέο αὐτοκράτορα, ὁ ὁποῖος ἐκδήλωσε τὴν πρόθεσή του νὰ τὸν συναντήσει. Θὰ τὸ εἶχε πραγματοποιήσει ἂν δὲν τὸν ἐμπόδιζε ἡ σύζυγός του Πλακίλλα, ποὺ ἦταν «φύλαξ τοῦ δόγματος τῆς ἐν Νικαίᾳ συνόδου». ῾Ο φόβος της ἦταν μήπως, συζητώντας ὁ αὐτοκράτορας μὲ τὸν Εὐνόμιο «παραπεισθεὶς ὁ ἀνὴρ» ἀλλάξει τὴν πίστη του.

Τελικὰ ὁ αὐτοκράτορας παρέμεινε πιστὸς στὴν ὀρθόξοξη πίστη ἐξαιτίας καὶ ἑνὸς ἀπροσδόκητου περιστατικοῦ. ᾿Εκείνη τὴν ἐποχὴ βρίσκονταν στὴν Κωνσταντινούπολη ἀρκετοὶ ἐπίσκοποι διάφορων δογματικῶν ἀποκλίσεων, ποὺ συγκεντρώνονταν μὲ σκοπὸ τὴ σύγκληση τῆς νέας συνόδου, ποὺ πραγματοποιήθηκε τὸ 381 καὶ ποὺ ἀργότερα ὀνομάστηκε Οἰκουμενικὴ Βʹ.

Κάποια ἡμέρα οἱ συγκεντρωμένοι στὴν Κωνσταντινούπολη ἐπίσκοποι παρουσιάστηκαν στὰ βασιλικὰ ἀνάκτορα γιὰ νὰ χαιρετήσουν, σύμφωνα μὲ τὸ ἔθος, τὸν αὐτοκράτορα. Μεταξὺ αὐτῶν ὑπῆρχε καὶ ἕνας ἱερέας ἀπὸ κάποια ἄσημη πόλη, ποὺ ἦταν ἁπλὸς καὶ στὰ κοινωνικὰ ἄσχετος, ἀλλὰ συγχρόνως «περὶ τὰ θεῖα νοῦν ἔχων». Σύμφωνα μὲ τὸ πρωτόκολλο ὅλοι οἱ ἐπίσκοποι χαιρετοῦσαν τὸν αὐτοκράτορα, καθὼς καὶ τὸν παρακαθήμενο μικρὸ γιό του, μὲ πολλὴ εὐλάβεια. ῞Οταν ἦρθε ἡ σειρὰ τοῦ ἱερέα χαιρέτησε κι αὐτὸς τὸν αὐτοκράτορα, ἀλλὰ δὲν ἀπέδωσε τὴν ἴδια τιμὴ καὶ στὸ γιό του. Τὸν χαιρέτησε ὅπως κάνουμε στὰ παιδιά, λέγοντάς του «γειά σου» καὶ νεύοντας ἁπλὰ μὲ τὰ δάχτυλά του. ῾Η συμπεριφορὰ τοῦ ἱερέα ἐξόργισε τὸν αὐτοκράτορα, γιατὶ τὴ θεώρησε ὡς περιφρόνηση τοῦ γιοῦ του, καθὼς δὲν ἀποδόθηκε καὶ σ᾿ αυτὸν ἡ ἴδια τιμή, ὅπως καὶ στὸν πατέρα.

῾Ο ὀργισμένος αὐτοκράτορας, ἔδωσε ἀμέσως διαταγὴ νὰ συλλάβουν τὸν ἱερέα καὶ νὰ τὸν πετάξουν ἔξω ἀπὸ τὰ ἀνάκτορα. Καθὼς οἱ φρουροὶ τὸν ἔσπρωχναν, αὐτὸς στράφηκε πρὸς τὰ πίσω καὶ εἶπε στὸν αὐτοκράτορα: 

«Κατάλαβε, βασιλιά, ὅτι κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ὁ οὐράνιος Πατέρας ἀγανακτεῖ κατὰ τῶν ἀνομοίων [αἱρετικοὶ στοὺς ὁποίους ἀνῆκε καὶ ὁ Εὐνόμιος, Σ.τ.Σ.], ποὺ δὲν τιμοῦν τὸν Υἱό Του ὅπως Αὐτὸν τὸν ἴδιο, ἀλλὰ τὸν θεωροῦν κατώτερό Του». 

῾Ο λόγος αὐτὸς ἄρεσε στὸν αὐτοκράτορα. Γύρισε τὸν ἱερέα πίσω, τοῦ ζήτησε συγνώμη καὶ τοῦ δήλωσε ὅτι συμφωνεῖ μὲ ὅσα εἶπε.

῎Ετσι, μὲ αὐτὸ τὸ ἁπλὸ γεγονὸς ὁ αὐτοκράτορας βεβαιώθηκε περισσότερο γιὰ τὴν ἀλήθεια τῶν ὀρθοδόξων, τοὺς ὁποίους καὶ μόνο πλέον ἀποδεχόταν. Μάλιστα ἀπαγόρευσε νὰ γίνονται τέτοιου εἴδους συζητήσεις στὴν ἀγορὰ καὶ ὅρισε ἀνάλογες τιμωρίες σὲ περίπτωση περιφρονήσεως τῶν διαταγῶν του.

Πηγή: Σωζόμενος, ᾿Εκκλησιαστικὴ ῾Ιστορία, Ζʹ, Ϛʹ, PG 67, 1428Β-1429Α.
Πηγή