π. Θωμάς Βαμβίνης - Η σταυρική θεολογία του “αγνώμονος” ληστού

Μέσα στην ατμόσφαιρα της Αναστάσεως δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον Σταυρό και τους “σταυρωμένους”. Οι λόγοι είναι δύο. Ο πρώτος έρχεται μέσα από την παράδοση της Εκκλησίας μας· είναι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων, ότι οι άνθρωποι –όσοι επιθυμούμε τη 

σωτηρία– έχουμε ανάγκη από διαρκή βίωση της ενέργειας του σταυρού. Η ενέργεια του σταυρού, σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, είναι η άκτιστη χάρη του Θεού, η οποία σώζει και “θεοποιεί τους γηγενείς”.
Γι’ αυτό άλλωστε σε όλη την αναστάσιμη περίοδο ομολογούμε, ότι “διά του σταυρού” έρχεται η “χαρά εν όλω τω κόσμω”. Ο δεύτερος λόγος έχει τοπικό χαρακτήρα.Μας έρχεται από την σύγχρονη μοναστική ιστορία της Ναυπάκτου. Είναι η ύπαρξη “εσταυρωμένης Μονής” –όπως αυτοχαρακτηρίζεται– η οποία πλάθει μια δική της παράδοση γύρω από την ενέργεια του “μυστηρίου του σταυρού” στον κόσμο, όπως παλαιότερα επεχείρησε να πλάση μια νέα χριστολογία (βλέπε Παρέμβαση τ. 60). Όπως είναι φανερό, πρόκειται για την Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ναυπάκτου.

Επειδή η Εκκλησία ζη μέσα σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και έργο της είναι να αποκαθιστά την κακοποιημένη “μορφή του κόσμου” στη φυσική και την υπερφυσική της ωραιότητα, γι’ αυτό στη συνέχεια θα μονοπωλήση τη σκέψη μας το “μυστήριο του σταυρού”, όπως το εκφράζει η “εσταυρωμένη Μονή” της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, διότι η κακοποίηση του περιεχομένου ιερών λέξεων έχει ως φυσική συνέπεια την κακοποίηση ιερών θεσμών, όπως είναι ο μοναχισμός, η οποία τους εμποδίζει να επιτελέσουν το μεταμορφωτικό έργο τους μέσα στον κόσμο.

Δεν θα ασχοληθώ με λεπτομέρειες των νομικών, κανονικών και εκκλησιολογικών προβλημάτων της Ιεράς Μονής. Θα σταθώ μόνο σε μια γενική παρατήρηση, που αφορά στην μέχρι τώρα στάση της Ιεράς Μονής απέναντι στις σχεδόν είκοσι αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου για τις ποικίλες παρεκκλίσεις της από το γράμμα και το πνεύμα των ιερών Κανόνων και της διδασκαλίας του Ευαγγελίου. Πολύ συνοπτικά μπορεί να περιγραφή η κατάσταση ως εξής: Πρώτον, δεν υπάρχει ούτε ίχνος ειλικρινούς παραδοχής λαθών, αντικανονικών δραστηριοτήτων, εκκλησιολογικών παρεκκλίσεων. Δεν υπάρχει δηλαδή η βασική προϋπόθεση της ειλικρινούς μετάνοιας, παρά τις υποδείξεις και επιτιμήσεις των αρμοδίων οργάνων της Εκκλησίας. Και δεύτερον, σχεδιάζονται και ενεργοποιούνται μηχανισμοί απαλλαγής της Μονής από τις φυσικές συνέπειες των αντικανονικών δραστηριοτήτων της, που είναι κυρίως τα εκκλησιαστικά επιτίμια. Την στάση των ιθυνόντων της Μονής μπορούμε να την περιγράψουμε συμβολικά ως εξής: Πυροδοτούν διαρκώς την πυρίτιδα και ταυτόχρονα μηχανεύονται τρόπους να μην πραγματοποιηθή η έκκρηξη. Αλλά επειδή αυτό είναι τεχνικά πολύ δύσκολο να επιτευχθή, επινοούν νομικές κατασκευές, ώστε, τουλάχιστον, να μη αποδοθή σ’ αυτούς η ευθύνη για τις καταστροφικές συνέπειες της έκκρηξης. Πάντα κάποιοι άλλοι φταίνε για ό,τι κακό τους συμβαίνει. Αυτή η αρρώστια μας έμεινε από τον προπάτορα Αδάμ.

Με βάση την παραπάνω περιγραφή θα επικεντρώσω στη συνέχεια την προσοχή μου στη θεολογία περί του σταυρού, την οποία οι ιθύνοντες της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ζουν και εκφράζουν “εν λόγοις, έργοις και συγγραφαίς”· κυρίως, βέβαια, “εν έργοις”. Πρέπει να υπογραμμίσω ότι αυτή η θεολογία είναι ένας από τους “θεμέλιους λίθους” όλων των παρεκκλίσεων “εκ τε της ευαγγελικής και κανονικής οδού” του πολυμερούς και πολυτρόπου οργανισμού της Μονής. Πάνω σ’ αυτούς τους “θεμέλιους λίθους”, κατά τη συνήθεια της Μονής, είναι εγγεγραμμένα τα ονόματα ορισμένων λαϊκών, οι οποίοι είναι ομόφρονες με τους προεστώτες και τους αδελφούς της Μονής και αποτελούν τα “ηθικά” και “νομικά” ερείσματά τους. Αυθόρμητα μου έρχεται να πώ, ότι είναι τεράστια η ευθύνη αυτών των λαϊκών απέναντι στο σώμα και την Κεφαλή της Εκκλησίας. Μια τέτοια επισήμανση όμως, για να έχη αποτέλεσμα, απαιτείται θεολογική και εκκλησιολογική ευαισθησία. Γι’ αυτό δεν χρειάζεται να δώσω ιδιαίτερη έμφαση σ’ αυτήν την αλήθεια, αφού τα “ώτα” που πρέπει να την “ενωτισθούν” είμαι πεπεισμένος ότι θα την ακούσουν “ωσεί λήρον”, σαν φλυαρία. Έχουν εθισθεί σε άλλου είδους θεολογία, σε μια θεολογία πολεμική, “αντιδεσποτική”, άκαμπτη απέναντι στους υποτιθέμενους εχθρούς της Μονής, αλλά και εύπλαστη και ευπροσάρμοστη στους επιδιωκόμενους σκοπούς των προεστώτων της.

Πώς μπορεί να διαλεχθή κανείς για τον “σταυρό” και τους “εσταυρωμένους” με ανθρώπους που έχουν τις θεολογικές και εκκλησιολογικές προϋποθέσεις της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ναυπάκτου; Μοιάζει φοβερά δύσκολο το εγχείρημα. Είναι όντως σταυρός. Ένας απλός κληρικός της Εκκλησίας σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει μάλλον να εφαρμόζη την προτροπή του απ. Παύλου προς τον Τίτο: “Μετά μίαν και δευτέραν νουθεσίαν παραιτού”. Προπαντός όταν η πρώτη, δεύτερη και πολλοστή νουθεσία έγιναν από τα αρμόδια όργανα της Εκκλησίας. Υπάρχει όμως και ο λαός του Θεού, που επιθυμεί να γεύεται τους καρπούς της ειρήνης και της αγάπης, οι οποίοι ευδοκιμούν μέσα στο εύκρατο κλίμα του ταπεινού φρονήματος και την υγιεινή ατμόσφαιρα της ορθόδοξης θεολογίας. Σε αυτόν το λαό έχει υποχρέωση ο κληρικός να απευθύνεται, να του εξαγγέλη τον λόγο της αληθείας και να του ερμηνεύη τα γεγονότα, ώστε να “διακρίνη τα πνεύματα” και να μην ταράσσεται από ταραχοποιούς λόγους και πράξεις.

Η ευαγγελική διήγηση για την σταύρωση του Χριστού μας δίνει πρότυπα συμπεριφορών που μας επιτρέπουν να περιγράψουμε με σαφήνεια την “σταυρική” θεολογία της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως. Η ευαγγελική διήγηση, λοιπόν, μιλά για τρεις σταυρούς. Ο Χριστός σταυρώθηκε “εν μέσω δύο ληστών”. Σ’ αυτούς τους τρεις σταυρούς βρίσκεται συνεπτυγμένο το νόημα της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους. Στην ευαγγελική περιγραφή των τριών εσταυρωμένων “ζωγραφίζεται” η σωτηρία και η τραγωδία των ανθρώπων. Ο εσταυρωμένος Χριστός είναι ο “αρχηγός” και χορηγός της σωτηρίας. Ο “ευγνώμων” εσταυρωμένος ληστής είναι αυτός που μας δείχνει τον νόμιμο τρόπο με τον οποίο “η Βασιλεία του Θεού ληστεύεται”, το πώς δηλαδή μετά από μια ζωή μέσα στην ανομία και την αδικία μπορεί κανείς να κερδίση την μέλλουσα Βασιλεία. Ο τρόπος του είναι ο ακόλουθος. Δεν ωραιοποιεί το παρελθόν του. Δεν αποποιείται την ευθύνη των έργων του. Δεν αισθάνεται αδικούμενος. Ομολογεί ότι “άξια ών έπραξεν απολαμβάνει”. Δεν τον ενδιαφέρουν νομικίστικες αθωώσεις. Έχει ειλικρίνεια και αυτογνωσία. Γι’ αυτό του δίνεται η χάρη να δη στον δίκαιο που είναι σταυρωμένος μαζί του τον Θεό. Από εκεί και πέρα δεν τον ενδιαφέρουν πλέον τα ανθρώπινα. Θέλει μόνο να τον θυμηθή ο συσταυρωμένος Χριστός στη Βασιλεία Του. Γι’ αυτό επιτιμά τον θρασύτατο “αγνώμονα ληστή”, που ζητά από τον Χριστό –χωρίς αυτογνωσία και χωρίς ευλάβεια– να επιβεβαιώση την θεότητά Του απαλλάσσοντάς τον από τις νόμιμες συνέπειες των πράξεών του. Του λέγει: “Ουδέ φοβή συ τον Θεόν, ότι εν τω αυτώ κρίματι εί;”. Προηγουμένως ο “αγνώμων ληστής” απευθυνόμενος στον Χριστό του είπε: “Ει συ εί ο Χριστός, σώσον σεαυτόν και ημάς”.

Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του ληστή που δεν μπόρεσε να αισθανθή την λυτρωτική παρουσία του Χριστού. Πρώτον, εμπαίζει τον Χριστό μαζί με τους γραμματείς και φαρισαίους. Στην αρχή και ο “ευγνώμων ληστής” συμμετείχε στον εμπαιγμό. Λόγω όμως της ευθύτητας και ειλικρίνειάς του βρήκε μέσα του τόπο η χάρη της θεότητας του Χριστού και άλλαξε πάνω στον σταυρό στάση, ενώ ο άλλος έμεινε σκοτεινός και αδικαίωτος παρά την σταύρωσή του. Δεύτερον, αυτό που ενδιαφέρει τον “αγνώμονα ληστή” είναι η αποφυγή των συνεπειών του νόμου, χωρίς μετάνοια, χωρίς ένα “ήμαρτον”.

Κανείς δεν θέλει για τον εαυτό του (όταν φταίξη σε κάτι) να υποστή τις συνέπειες του νόμου. Κανείς επίσης δεν μπορεί να μη συμπαθήση και να μη βοηθήση έναν άνθρωπο που επιθυμεί διακαώς την διόρθωση των λαθών του. Πώς μπορεί όμως να βοηθηθή μια ολόκληρη αδελφότητα μοναχών που κρατά απέναντι στον επίσκοπό της –τόν “εις τύπον και τόπον” του εσταυρωμένου Χριστού– την στάση του “αγνώμονος ληστού”; Γιατί πιστεύω ότι με όσα σημείωσα προηγουμένως έγινε σαφές ότι η θεολογία περί σταυρού της “εσταυρωμένης Μονής” θεμελιώνεται στο ήθος και την στάση του “αγνώμονος ληστού”. Χωρίς παραδοχή και διόρθωση λαθών ζητά την επιβεβαίωση της αρχιερατικής χάριτος που φέρει ο επίσκοπός της με την απαλλαγή της από τις συνέπειες των παρεκκλίσεών της από τους ιερούς Κανόνες και τους εκκλησιαστικούς νόμους.

Πηγή: