Νυρεμβέργη: πνευματική εστία του ναζισμού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία έμελλε να γίνει και η πόλη απονομής της δικαιοσύνης. Αδιαμφισβήτητα, η δίκη της Νυρεμβέργης αποτέλεσε μια πρωτοφανή περίπτωση απονομής δικαιοσύνης, αλλά και σημείο-σταθμό στην ιστορία του διεθνούς δικαίου.
Το 1945, ο θάνατος του Roosevelt έφερε στην ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής τον Truman. Ο τελευταίος επέμενε ότι οι εχθροί τους, κατονομάζοντας τις δυνάμεις του Άξονα, έπρεπε να οδηγηθούν ενώπιον της δικαιοσύνης, στα πλαίσια μιας «δυτικότροπης» δίκης, τόσο με ξεκάθαρες κατηγορίες όσο και με δικαίωμα υπεράσπισης.
Ως τότε, ούτε κυβερνήσεις ούτε στρατιωτικοί ιθύνοντες είχαν βρεθεί κατηγορούμενοι ενώπιον δικαστηρίου από τις Αρχές άλλων κρατών. Το ερώτημα, λοιπόν, ήταν το εξής: Ποιοι, πού, και στη βάση ποιών κατηγοριών θα δικαστούν για τα εγκλήματα που τελέστηκαν κατά τη διάρκεια ενός από τους πιο αιματηρούς πολέμους;
Ως τότε, ούτε κυβερνήσεις ούτε στρατιωτικοί ιθύνοντες είχαν βρεθεί κατηγορούμενοι ενώπιον δικαστηρίου από τις Αρχές άλλων κρατών. Το ερώτημα, λοιπόν, ήταν το εξής: Ποιοι, πού, και στη βάση ποιών κατηγοριών θα δικαστούν για τα εγκλήματα που τελέστηκαν κατά τη διάρκεια ενός από τους πιο αιματηρούς πολέμους;
Η Απάντηση Δεν Άργησε Να Έρθει, Καθώς Η Διεθνής Κοινότητα Ήταν Αποφασισμένη Να Στραφεί Στη Δίοδο Της Δικαιοσύνης.
8 Αυγούστου 1945. Η «ώρα της κρίσης» για τα αποτρόπαια εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν, πλέον, πιο κοντά από ποτέ. Τη μέρα αυτή, οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Βρετανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Σοβιετικής Ένωσης και της Γαλλίας προχώρησαν στην ψήφιση του Χάρτη του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου (International Military Tribunal), το οποίο, εν συνεχεία, θα δίκαζε τους υπεύθυνους ηγέτες των Δυνάμεων του Άξονα. Οι Σύμμαχοι προχώρησαν έτσι στη δημιουργία ενός νέου Σώματος στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου, το οποίο θα ερχόταν αντιμέτωπο με την πρωτόγνωρη -τότε- περίπτωση που αντιμετώπιζαν. Η σύνθεση, η λειτουργία, καθώς και η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου προβλέπονταν από τον Χάρτη, ο οποίος αποτελούσε μέρος της Συμφωνίας του Λονδίνου του 1945 μεταξύ των τεσσάρων παραπάνω κρατών. Οι δικαστές και οι αναπληρωματικοί αυτών θα προέρχονταν από τα τέσσερα προαναφερθέντα κράτη. Κατήγοροι σε αυτή τη δίκη ήταν ο Robert H. Jackson από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Francois de Menthon από τη Γαλλία, ο Roman A. Rudenko από τη Σοβιετική Ένωση και ο Sir Hartley Shawcross της Μεγάλης Βρετανίας.
Η Αρχή Του Παντός
Η εναρκτήρια συνεδρίαση του Δικαστηρίου έγινε στο δικαστικό μέγαρο του Εφετείου του Βερολίνου, την 18η Οκτωβρίου 1945, υπό την προεδρία του σοβιετικού δικαστή Iola T. Nikitschenko, κατά την οποία οι κατήγοροι κατέθεσαν κατηγορητήριο εναντίον 22 ναζιστών εγκληματιών πολέμου, καθώς και εναντίον 6 οργανώσεων που θεωρήθηκαν εγκληματικές. Αυτές ήταν το Σώμα των Πολιτικών Διευθυντών του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος (NSDAP), οι Μονάδες Προστασίας (SS), η Κυβέρνηση του Reich, το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων (OKW, Ανώτατη Διοίκηση της Βέρμαχτ), η Μυστική Κρατική Αστυνομία (GESTAPO) και η Υπηρεσία Ασφαλείας του Ναζιστικού Κόμματος (SD). Από τους κατηγορουμένους έλειπε, ωστόσο, το πρόσωπο που έφερε την κύρια ευθύνη για τη διάπραξη των εγκλημάτων, ο Adolf Hitler, ο οποίος αυτοκτόνησε κατά τις τελευταίες μέρες του πολέμου.
Ο Dr. Stahmer, συνήγορος υπεράσπισης του Göring, απευθύνεται στο
δικαστήριο κατά τη διάρκεια της δίκης.
Πηγή: HLS Library, Nuremberg Trials Project
Η ακροαματική διαδικασία της δίκης συνεχίστηκε στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, με βάση το άρθρο 6 του Καταστατικού Χάρτη του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου.
Ποια Ήταν, Όμως, Τα Εγκλήματα Για Τα Οποία Ασκήθηκαν Οι Παραπάνω Διώξεις;
Πρώτον, εγκλήματα κατά της ειρήνης: στην κατηγορία αυτή υπάγονται η σχεδίαση, προπαρασκευή, έναρξη και διεξαγωγή επιθετικού πολέμου, ή πολέμου που παραβιάζει τις διεθνείς συνθήκες και συμφωνίες, ή η συμμετοχή σε κοινό σχέδιο ή συνωμοσία σχετικά με οποιαδήποτε από τις προαναφερόμενες πράξεις.
Δεύτερον, εγκλήματα πολέμου: ως εγκλήματα πολέμου, κατά το διεθνές δίκαιο, ορίζονται οι σοβαρές παραβάσεις των διεθνώς συμφωνημένων κανόνων διεξαγωγής πολέμου, όπως αυτοί προκύπτουν από τις συναφθείσες διεθνείς συνθήκες και το διεθνές εθιμικό δίκαιο.
Τρίτον, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και, κυρίως, δολοφονίες, εξοντώσεις, υποδουλώσεις, εκτοπισμοί και άλλες απάνθρωπες πράξεις που διαπράχθηκαν κατά οποιουδήποτε αμάχου πληθυσμού, πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επίσης, «κάθε διωγμός για πολιτικούς, φυλετικούς ή θρησκευτικούς λόγους, κατά τη διάπραξη ή σε σχέση με οποιοδήποτε έγκλημα εντός της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου, ασχέτως του αν παραβιάστηκαν οι τοπικοί νόμοι της εκάστοτε χώρας όπου διαπράχθηκαν αυτά τα εγκλήματα«. Η διάκριση των εγκλημάτων αυτών από τα εγκλήματα πολέμου συμπεριλαμβανόταν στη Συμφωνία του Λονδίνου, ωστόσο η διάκριση αυτή δεν είναι πάντοτε ευχερής και ξεκάθαρη, ακόμα και σήμερα.
Η Απόφαση
Η δίκη της Νυρεμβέργης κράτησε 218 ημέρες -εξαιρετέες οι Κυριακές και οι αργίες-, με αλλεπάλληλες ακροαματικές διαδικασίες. Για την έκδοση της οριστικής απόφασης, το Δικαστήριο χρειάστηκε να εξετάσει 240 μάρτυρες, 300.000 ένορκες βεβαιώσεις, καθώς και 2.360 αποδεικτικά έγγραφα που προσκομίσθηκαν από την κατηγορούσα αρχή και, αντίστοιχα, 2.700 αποδεικτικά έγγραφα προσκομισθέντα από την υπεράσπιση των κατηγορουμένων.
Ο κατηγορούμενος Konstantin von Neurath κατά τη
διάρκεια της δίκης, το 1945.
Πηγή: britannica.com
Καθοριστική για την απόφαση του Δικαστηρίου ήταν η απόρριψη των κύριων επιχειρημάτων της υπερασπιστικής γραμμής των κατηγορουμένων. Πιο αναλυτικά, το Δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό ότι μόνο τα κράτη, και όχι προσωπικά τα άτομα, μπορούν να κριθούν ένοχοι εγκλημάτων πολέμου. Το Δικαστήριο, μάλιστα, υποστήριξε ότι τα εγκλήματα που προβλέπονται από το διεθνές δίκαιο διαπράττονται και από άτομα, επομένως οι σχετικές ρυθμίσεις μπορούν να ισχυροποιηθούν μόνο όταν τιμωρούνται τα τελευταία. Έπειτα, απέρριψε τον ισχυρισμό ότι το Δικαστήριο και η εκδίκαση ήταν ex post facto. Η λατινική αυτή φράση αναφέρεται σε νόμους που υιοθετούνται μετά την τέλεση μιας πράξης, και τη χαρακτηρίζουν ως παράνομη, ενώ αυτή θεωρείτο νόμιμη κατά τη στιγμή της τέλεσης. Ωστόσο, το Δικαστήριο και πάλι ισχυρίστηκε ότι πράξεις όπως οι εκδικαζόμενες στη δίκη της Νυρεμβέργης θεωρούνταν εγκληματικές ήδη πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τελικά, έπειτα από πολλούς μήνες, οι αποφάσεις του Δικαστηρίου εκφωνήθηκαν στις 30 Σεπτεμβρίου και 1 Οκτωβρίου 1946: 3 αθωώθηκαν, ενώ 19 ήταν εκείνοι που κρίθηκαν ένοχοι, από τους οποίους οι 12 καταδικάστηκαν σε θάνατο, και οι 7 σε καθείρξεις, 3 ισόβιες και 4 πρόσκαιρες. Οι 10 θανατικές ποινές εκτελέστηκαν στις 16 Οκτωβρίου 1946, ενώ οι υπόλοιπες δύο δεν εκτελέστηκαν ποτέ, δεδομένου ότι ο κατηγορούμενος Göring αυτοκτόνησε λίγο πριν την προγραμματισμένη εκτέλεσή του, ενώ ο Bormann παρέμεινε ασύλληπτος. Οι καταδικασθέντες σε ποινές κάθειρξης εγκλείστηκαν στη φυλακή Spandau, στο Βερολίνο.
Ο Adolf Eichmann, ένας από τους κατηγορουμένους, ακούει το
Δικαστήριο να τον κρίνει ένοχο.
Πηγή: Central Zionist Archives, courtesy of USHMM Photo Archives.
Επιπλέον, το Δικαστήριο καταδίκασε τρεις από τις έξι ναζιστικές οργανώσεις ως εγκληματικές, σύμφωνα με τους όρους του Χάρτη. Η πρώτη από αυτές ήταν οι Μονάδες Προστασίας (SS) ως το ηγετικό σώμα του ναζιστικού κόμματος, το οποίο ήταν υπεύθυνο για τη μεταφορά, υποδούλωση και εξόντωση χιλιάδων ανθρώπων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επιπλέον, καταδικάστηκε η Μυστική Κρατική Αστυνομία (GESTAPO) και η Υπηρεσία Ασφαλείας του Ναζιστικού Κόμματος (SD), οι οποίες εκτέλεσαν προγράμματα καταναγκαστικής εργασίας, και απέλασαν Εβραίους, πολιτικούς αντιπάλους και άλλους πολίτες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Δίκες ακολούθησαν και κατά τα επόμενα χρόνια. Από το 1947 έως το 1949, πραγματοποιήθηκαν στη Νυρεμβέργη άλλες δώδεκα δίκες ενώπιον αμερικανικών -και όχι διεθνών αυτή τη φορά- στρατοδικείων, γνωστές ως επακόλουθες δίκες της Νυρεμβέργης. Παρόμοιες δίκες διεξήχθησαν στη γαλλική, στη βρετανική και στη σοβιετική ζώνη κατοχής. Ωστόσο, μετά το 1945, η συντριπτική πλειοψηφία των δικών για εγκλήματα πολέμου αφορούσε κατώτερου βαθμού αξιωματικούς και αξιωματούχους. Οι εν λόγω δίκες διεξήχθησαν είτε στις παραπάνω ζώνες, είτε στα δικαστήρια των χωρών στις οποίες τα εγκλήματα είχαν διαπραχθεί. Πολλοί, όμως, ήταν εκείνοι που δεν παραπέμφθηκαν ποτέ σε δίκη, ούτε τιμωρήθηκαν.
Προβληματισμοί
«Όταν σπούδαζα νομικά, στις αρχές του 1980, η δίκη της Νυρεμβέργης ήταν περισσότερο μια περιέργεια, παρά ένα μοντέλο» υπογραμμίζει ο δικηγόρος διεθνούς ποινικού δικαίου William Schabas. Η φράση αυτή αντικατοπτρίζει τις συζητήσεις που γεννήθηκαν αργότερα για τη διεξαγωγή της δίκης της Νυρεμβέργης, ή ακόμα και για τη νομιμότητα αυτής, στους διεθνείς κόλπους ιστορικών και νομικών.
Το θεμελιώδες αξίωμα του ποινικού δικαίου nullum crimen nulla poena sine lege, δηλαδή «κανένα έγκλημα, καμία ποινή χωρίς νόμο», αποτέλεσε τροχοπέδη στη νομιμότητα της δίκης. Πιο συγκεκριμένα, κατά το χρόνο διεξαγωγής της δίκης, δεν υπήρχε γραπτό κείμενο που να ορίζει τί συνιστά έγκλημα διεθνούς ενδιαφέροντος, και, κατά συνέπεια, δεν μπορούσε ο κατηγορούμενος να γνωρίζει εκ των προτέρων τί συνιστά υπεράσπιση σε αυτή την κατηγορία. Ωστόσο, κατά τη διεξαγωγή της ακροαματικής διαδικασίας, η απάντηση του Δικαστηρίου υπήρξε άμεση, λέγοντας ότι το σχετικό αξίωμα είναι μεν μια γενική αρχή του δικαίου, δεν θα έπρεπε, όμως, σε καμία των περιπτώσεων να αποτρέψει την τιμωρία των υπευθύνων των αποτρόπαιων εγκλημάτων του πολέμου, γιατί τότε θα υπήρχε προφανής αδικία.
Άλλο ζήτημα το οποίο απασχόλησε την κοινή γνώμη ήταν το γεγονός ότι κατήγοροι και δικαστές προέρχονταν από τα κράτη των συμμαχικών δυνάμεων, ενώ απουσίαζαν Γερμανοί δικαστές ή δικαστές προερχόμενοι από κράτη που κράτησαν γραμμή ουδετερότητας κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Τέλος, είναι γεγονός ότι κανείς από το στρατόπεδο των συμμαχικών δυνάμεων δεν οδηγήθηκε ενώπιον κάποιου δικαιοδοτικού οργάνου. Βάσει αυτού, συχνά υποστηρίζεται η άποψη ότι η δίκη της Νυρεμβέργης υπήρξε έκφραση της λεγόμενης «δικαιοσύνης των νικητών», εφόσον επιβλήθηκε από τις νικήτριες δυνάμεις του πολέμου, παρά την απουσία κάποιας προγενέστερης συνθήκης που να προβλέπει τα σχετικά με την καθιέρωση και λειτουργία της.
Μπορούν, Όμως, Οι Παραπάνω Προβληματισμοί Να Αμαυρώσουν Την Εικόνα Της Δίκης Της Νυρεμβέργης;
Έχει επικρατήσει η άποψη ότι στη Νυρεμβέργη καθιερώθηκε η δίκαιη δίκη για τους κατηγορουμένους, με εφαρμογή του -απαραίτητου γι’αυτούς- δικαιώματος υπεράσπισης, το οποίο, μάλιστα, οδήγησε και σε τρεις αθωώσεις. Η συμβολή της δίκης αυτής στην εξέλιξη του διεθνούς ποινικού δικαίου είναι αδιαμφισβήτητη, δεδομένου ότι οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου ποινικού χαρακτήρα, ενώ, παράλληλα, αποτέλεσε την πρώτη φόρα που διεξήχθη δίκη των υπευθύνων ενώπιον διεθνούς οργάνου.
«Δια πρώτην φοράν εις την ιστορία της ανθρωπότητος και του συστήματος δικαίου, συγκαλείται δικαστήριον δια να τιμωρήσει εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητος και εγκλήματα εναντίον της ειρήνης» είπε στην εναρκτήρια ομιλία του ο Αμερικανός κατήγορος Robert Jackson, επιβεβαιώνοντας τη λειτουργία της δίκης της Νυρεμβέργης ως σημείου εκκίνησης της πορείας της ανθρωπότητας προς τη δικαιοσύνη.
Πηγές:
Penrose, M. (2016). War Crime | History, Examples, & International Rules. [online] Encyclopedia Britannica. Available at: www.britannica.com [Accessed 19 Mar. 2017].
Rowe, P. (2000). Law of War. [online] Encyclopedia Britannica. Available at: www.britannica.com[Accessed 19 Mar. 2017].
Loc.gov. (2014). Nuremberg Trials. [online] Available at: www.loc.gov [Accessed 19 Mar. 2017].
Ushmm.org. (n.d.). Οι δίκες της Νυρεμβέργης. [online] Available at: www.ushmm.org [Accessed 19 Mar. 2017].
Pickles, M. (2015). Nuremberg war crimes trials 70 years on: a complex legacy. University of Oxford. [online] Ox.ac.uk. Available at: www.ox.ac.uk/news [Accessed 19 Mar. 2017].
Overy, R. (2011). Making Justice at Nuremberg, 1945 – 1946. [online] Bbc.co.uk. Available at: www.bbc.co.uk [Accessed 19 Mar. 2017].
History.state.gov. (n.d.). Milestones: 1945–1952, The Nuremberg Trial and the Tokyo War Crimes Trials (1945–1948). [online] Available at: history.state.gov [Accessed 19 Mar. 2017].
Ihl-databases.icrc.org. (n.d.). Treaties, States parties, and Commentaries – Charter of the Nuremberg Tribunal, 1945 – 6. [online] Available at: ihl-databases.icrc.org [Accessed 19 Mar. 2017].
Ushmm.org. (n.d.). Σημαντικές ευρωπαϊκές δίκες εγκληματιών πολέμου, 1943-1947. [online] Available at: www.ushmm.org [Accessed 19 Mar. 2017].
Δελημάτσης, Κ. (n.d.). H συμβολή της Δίκης της Νυρεμβέργης στην εξέλιξη του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου. [online] Curia.gr. Available at: curia.gr [Accessed 19 Mar. 2017].
Wyzanski, C. (1946). Nuremberg: A Fair Trial? A Dangerous Precedent. [online] The Atlantic. Available at: www.theatlantic.com [Accessed 19 Mar. 2017].
Γιαρένης, Ε. (n.d.). Η τελευταία πράξη της τραγωδίας του B ́ Παγκοσμίου Πολέμου – Η Δίκη ενώπιον του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης. 1st ed. [ebook] Available at: www.army.gr[Accessed 19 Mar. 2017].
Πηγή: powerpolitics.eu
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου