Νίκη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτέλεσε η προ ολίγων εβδομάδων απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ελλάδος για τη μη έκδοση των 8 Τούρκων αξιωματικών.
Οι 8 αξιωματούχοι είχαν ζητήσει άσυλο στη χώρα μας τον Ιούλιο του 2016, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία. Η διενέργεια του πραξικοπήματος, το οποίο αποτέλεσε το πέμπτο κατά σειρά στην ιστορία της χώρας, οδήγησε τους εν λόγω στρατιώτες στην αναζήτηση ενός ασφαλούς μέρους, καθώς στη χώρα τους, όπως υποστηρίζουν, η ζωή τους και η σωματική τους ακεραιότητα πλέον βρισκόταν σε κίνδυνο. Η επιστροφή τους στην Τουρκία θα σήμαινε την υποβολή τους σε βασανιστήρια και εξευτελισμό, έως ότου παραδεχθούν την υπαιτιότητά τους για μία ενέργεια που -ενδεχόμενα- έγινε εν αγνοία τους.
Ήταν όμως η πρώτη φορά που η Ελλάδα κλήθηκε να παραχωρήσει άσυλο σε Τούρκους στρατιώτες;
Η ιστορία μας απαντά
Ήταν Σεπτέμβριος του 1980 όταν ο στρατός της Τουρκίας αποφάσισε, για τρίτη φορά (είχε προηγηθεί το πραξικόπημα το 1960 και το 1971), να αναλάβει το ρόλο του ως πυλώνας σταθερότητας της πολιτικής ζωής της χώρας.
Ο στρατηγός Kenan Evren σε φωτογραφία του 1982
στο προεδρικό του γραφείο στην Άγκυρα, με φόντο
το πορτραίτο του Kemal Atatürk. (Πηγή: ethnos.gr)
Ο Τούρκος αξιωματικός Kenan Evren, αρχηγός του πραξικοπήματος, ανέτρεψε την κυβέρνηση Suleyman Demirel, αναλαμβάνοντας την προεδρεία της νεο-επιβληθείσης κυβέρνησης. «Ήταν καθήκον του Στρατού να εξαλείψει την πολιτική αναρχία», τόνισε στο πρώτο του διάγγελμα, μιλώντας για «κοσμικό κράτος στηριζόμενο στην κοινωνική δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία θα υπερασπίσουν οι τούρκικες ένοπλες δυνάμεις»
Πώς οδηγήθηκε, όμως, η Τουρκία σε αυτό το πραξικόπημα;
Η περίοδος που ακολούθησε από το δεύτερο πραξικόπημα, δηλαδή από το 1971 έως το 1980, αποτέλεσε μία περίοδο πολιτικής αστάθειας για τη γείτονα χώρα, με συχνή εναλλαγή κυβερνήσεων συνασπισμού, καθώς καμία από αυτές δεν κατάφερε να συγκεντρώσει την απαραίτητη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Πιο συγκεκριμένα, μετά το πραξικόπημα του 1971, η Τουρκία απολάμβανε -για τουλάχιστον μια τριετία- πολιτική ομαλότητα, χωρίς έντονες συγκρούσεις και προβλήματα στο εσωτερικό της. Είναι αλήθεια ότι κατά το διάστημα 1971-1974 οι κυβερνήσεις συνασπισμού, σε συνεργασία με τις στρατιωτικές δυνάμεις, μείωσαν τις πολιτικές αντιπαραθέσεις. Μετά το 1974, όμως, και παρά την επιτυχή εισβολή στην Κύπρο, η πολιτική σταθερότητα υποχωρεί σταδιακά. Η πολιτική αστάθεια κερδίζει έδαφος, δεδομένης της αδυναμίας των βραχείας διάρκειας κυβερνήσεων να εξασφαλίσουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας.
Στρατιώτες κλείνουν κεντρικό δρόμο στην Άγκυρα μετά το
στρατιωτικό πραξικόπημα, το 1980. (Πηγή: Τhe Guardian)
Ταυτόχρονα, η μακρά σύγκρουση του κράτους με την εξωκοινοβουλευτική αριστερά οδήγησε σε πόλωση, ενώ παρατηρείται μία εσωτερική μετακίνηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, που αύξησε τα ποσοστά ανεργίας και, κατά συνέπεια, την πολιτική δύναμη της αριστεράς.
Διεθνής συγκυρία
Η δικτατορία που επεβλήθη από τον Evren φαίνεται να απολάμβανε της στήριξης τόσο των ΗΠΑ, όσο και του ΝΑΤΟ. Δύο γεγονότα που έλαβαν χώρα το 1979 σηματοδότησαν την αύξηση της γεωπολιτικής σημασίας της Τουρκίας για τις ΗΠΑ: (α) η εισβολή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν και (β) η Ιρανική επανάσταση, η οποία ανέτρεψε τη φιλοαμερικανική μοναρχία στη χώρα, με αποτέλεσμα να στερήσει από την Αμερική έναν από τους σημαντικότερους συμμάχους της στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα, η διαρκώς αυξανόμενη απήχηση των αριστερών κινημάτων και ιδεών της Τουρκίας αποτελούσαν απειλή για τις ΗΠΑ, δεδομένης της έντονης επιρροής της ΕΣΣΔ στην εσωτερική πολιτική ζωή της χώρας.
Η αντίδραση των Βρυξελλών ήταν διαφορετική από εκείνη των ΗΠΑ, ωστόσο και αυτή δεν υπήρξε καθαρά επικριτική του πραξικοπήματος. Οι εκπρόσωποι της τότε ΕΟΚ δήλωσαν ότι θα τηρούσαν στάση αναμονής, η οποία δικαιολογούνταν από τα συμφέροντα, τη φιλία και την ιστορία που ένωνε τα δύο μέρη.
Το εν λόγω πραξικόπημα έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα πιο βίαια και αιματηρά πραξικοπήματα. Συλλήψεις, βασανιστήρια στις φυλακές, εκτελέσεις, δικαστικές διώξεις ταλαιπώρησαν πολλές χιλιάδες ανθρώπους. Πολλοί ήταν εκείνοι που απολύθηκαν από κυβερνητικές και ακαδημαϊκές θέσεις λόγω των φρονημάτων τους. Υπό τις βίαιες αυτές συνθήκες, πολλοί αναζήτησαν σωτηρία μέσω της φυγής και, φυσικά, αρκετοί προς τη γείτονα χώρα, Ελλάδα, επικαλούμενοι κίνδυνο της ζωής τους.
Ποια ήταν τότε η κατάληξη των αιτούντων άσυλο;
Δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. (Πηγή: kathimerini.gr)
Δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. (Πηγή: kathimerini.gr)
Σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής, ανάμεσα σε πολλούς Τούρκους, στους οποίους παραχωρήθηκε άσυλο εντός της ελληνικής επικράτειας, βρέθηκαν και τρεις στρατιωτικοί, οι οποίοι -για άγνωστους λόγους- απελάθηκαν. Οι αναιτιολόγητες αυτές απελάσεις διενεργήθηκαν από τις αρχές της Ρόδου, βάσει διαταγής η οποία ίσχυε στην Ελλάδα από την περίοδο της δικτατορίας στη χώρα, και προκάλεσαν αντιδράσεις τόσο στη δικαστική εξουσία, όσο και στην κοινή γνώμη. Η κρίσιμη διαταγή, ως ασύμβατο κατάλοιπο του προηγούμενου καθεστώτος, προέβλεπε ότι δεν χορηγείται πολιτικό άσυλο σε Τούρκους, εκτός αν είναι κουρδικής ή αρμένικης καταγωγής. Με τη γνωστοποίηση του γεγονότος, οι Δικηγορικοί σύλλογοι Πειραιά και Αθηνών προσπάθησαν να διαλευκάνουν τη διαδικασία διεξαγωγής των απελάσεων, καθώς και τα αίτια αυτών. Ωστόσο, κάτι τέτοιο κρίθηκε ακατόρθωτο, εφόσον κάθε πιθανός αρμόδιος φορέας, όπως η εισαγγελία ή η χωροφυλακή, παρουσιάστηκε εν τέλει αναποτελεσματικός. Η υπόθεση αποσιωπήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες.
Πρωτοσέλιδα της εποχής. (πηγή: kathimerini.gr)
«Πρόκειται περί απλού ατυχήματος», δήλωσε ο τότε Έλληνας υπουργός εξωτερικών, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, και συνέχισε: «Λυπάμαι για αυτό που συνέβη, έγινε με παντελή άγνοια της κυβερνήσεως, από κατώτερα όργανα που ενήργησαν χωρίς οδηγίες και, το χειρότερο, σε εκτέλεση εγκυκλίου της δικτατορίας, της οποίας την ύπαρξη αγνοούσαμε τελείως. Η Ελλάς τηρεί πάντοτε στο ακέραιο τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο».
Με τις δηλώσεις αυτές, η Ελλάδα έχασε τότε μία μάχη απέναντι στις υποχρεώσεις της στο διεθνές δίκαιο και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσπάθησε όμως να αποκαταστήσει την εικόνα της αργότερα, δεχόμενη πολλούς αιτούντες άσυλο, οι οποίοι προσπαθούσαν να γλυτώσουν από το καθεστώς Evren.
Η υπόθεση Evren επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο πρόσφατα, μόλις πριν από λίγα χρόνια, με την εκκίνηση δίκης εναντίον του ίδιου και του πρώην αρχηγού του Επιτελείου Αεροπορίας της Τουρκίας, Tahsin Sahinkaya, οι οποίοι ήταν οι μόνοι εν ζωή συμμετέχοντες στο πραξικόπημα. Ο Evren απολάμβανε ασυλία, προστατευόμενος από τις ποινικές κυρώσεις που καιροφυλακτούσαν για τη διενέργεια πραξικοπήματος. Την ασυλία αυτή έχασε λίγα χρόνια πριν, καθώς το 2010 ο Recep Tayyip Erdogan προχώρησε σε αναθεώρηση του Συντάγματος της Τουρκίας, κλονίζοντας την ήρεμη αποστρατεία του πραξικοπηματία. Το γεγονός ότι το εν λόγω Σύνταγμα είχε προωθηθεί από τον Evren κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, επιβεβαιώνει τη μακρόχρονη και συνεχιζόμενη επίδρασή του στην εσωτερική τάξη της χώρας – καθώς ισχύει μέχρι και σήμερα, έχοντας υποστεί, βέβαια, μια μακρά σειρά αναθεωρήσεων.
Η ιστορική αυτή δίκη αποτέλεσε προσπάθεια της κυβέρνησης Recep Tayyip Erdogan να δώσει τέλος στις στρατιωτικές επεμβάσεις στην πολιτική ζωή της Τουρκίας, και ως αποτέλεσμα είχε την καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη των υπαιτίων και συμμετεχόντων στο πραξικόπημα.
«Θα ήθελα να υπενθυμίσω, σε όσους θέλουν να με δικάσουν, την κατάσταση της χώρας μας εκείνες τις μέρες. Κάθε μέρα, 20 με 25 άνθρωποι σκοτώνονταν. Η αστυνομία δεν μπορούσε να εισέλθει σε πολλές γειτονιές. Πιστεύουν ότι το κάναμε αυτό για το τίποτα;». Αυτές ήταν οι δηλώσεις Evren, το 2009, ο οποίος δεν μετάνιωσε ποτέ για τις πράξεις τους, καθώς πίστευε ότι αποτέλεσαν την αιτία διακοπής των εχθροπραξιών μεταξύ των δεξιών και αριστερών πολιτικών τμημάτων της χώρας. «Αν μπορούσαμε να το ξανακάνουμε, θα επαναλαμβάναμε ακριβώς την ίδια επιχείρηση. Δεν έχω καμία απολύτως τύψη», δήλωσε ενώπιον του δικαστηρίου.
Πως η ιστορία δίνει απαντήσεις στην επικαιρότητα..
Καταληκτικά, μπορεί να σημειωθεί ως παρατήρηση η προδιάθεση της Τουρκίας στα στρατιωτικά πραξικοπήματα στο πέρασμα των χρόνων. Αν και οι λόγοι του πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016 ακόμα δεν έχουν διευκρινιστεί, μία δικαιολογητική βάση μπορεί να αναζητηθεί στην -ταραγμένη και σήμερα- εσωτερική πολιτική της Τουρκίας, λόγω της διαρκούς αύξησης των εξουσιών στο πρόσωπο του Erdogan και της λαϊκιστικής πρακτικής του. Όπως και τότε, η διενέργεια πραξικοπήματος ως λύση στην πολιτική αστάθεια στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας άρχιζε να αναδύεται από τα τέλη του 1979, ενώ κορυφώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1981 με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου. Η Τουρκία απέχει μακρά από την εσωτερική πολιτική σταθερότητα, και όσο η δομή του κράτους γίνεται προσωποπαγής, ο κίνδυνος ανερχόμενων πραξικοπημάτων διαρκώς θα ελλοχεύει.
Πηγές:
Gunter, M.M. (1989) Political Instability in Turkey During the 1970s. Available at: https://journals.lib.unb.ca/index.php/JCS/article/download/14835/15904 (Accessed: 16 February 2017).
Παπαδόπουλος, Γ. (2017) Οταν Τούρκοι στρατιώτες ζητούσαν άσυλο, Του Γιαννη Παπαδοπουλου. Available at: http://www.kathimerini.gr/869535/gallery/epikairothta/ereynes/otan-toyrkoi-stratiwtes-zhtoysan-asylo (Accessed: 16 February 2017).
Letsch, C. (2016) Leaders of 1980 military coup in turkey are jailed for life after showcase trial. Available at: https://www.theguardian.com/world/2014/jun/19/turkey-coup-leaders-trial-jailed (Accessed: 16 February 2017).
BBC (2012) Turkish ex-president Kenan Evren faces coup charge. Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-16488687 (Accessed: 16 February 2017).
Network, A.J.M. (2016) Timeline: A history of Turkish coups. Available at: http://www.aljazeera.com/news/europe/2012/04/20124472814687973.html (Accessed: 16 February 2017).
Κατσαρού, Χ. (2015) Εβρέν: Σημάδεψε την Τουρκία με το πραξικόπημα του 1980. Available at: http://www.ethnos.gr/diethni/arthro/ebren_simadepse_tin_tourkia_me_to_praksikopima_tou_1980-64184790/ (Accessed: 16 February 2017).
Ευσταθιάδης, Σ. (2006) Την ιστορία κινούν τα… Πραξικοπήματα. Available at: http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=176067 (Accessed: 16 February 2017).
Μάνδρου, Ι. (2017) Τη μη έκδοση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών αποφάσισε ο Άρειος Πάγος. Available at: http://www.kathimerini.gr/893360/article/epikairothta/ellada/th-mh-ekdosh-twn-oktw-toyrkwn-a3iwmatikwn-apofasise-o-areios-pagos (Accessed: 16 February 2017).
Metz, H.C. (1996) Turkey: A Country Study. Available at: http://countrystudies.us/turkey/ (Accessed: 16 February 2017).
Karni, A. (2016) What caused the Turkish coup attempt. Available at: http://www.politico.com/magazine/story/2016/07/what-caused-the-turkish-coup-attempt-214057 (Accessed: 16 February 2017).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου