Ρήσεις και διηγήσεις του Αγίου Γέροντος Παϊσίου (ρν΄-ρϟθ΄)

ρν΄.

Νὰ μάθουμε τὸ τυπικὸ τοῦ Παραδείσου, ποὺ εἶναι ἡ ἀδιάλειπτη προσευχή.

***

Ρνα΄.

Πρῶτα πρέπει νὰ κάνει ὁ ἄνθρωπος ἐξομολόγηση στὸν Πνευματικό του, νὰ συμφιλιωθῆ μὲ τὸν Θεὸ καὶ νὰ τακτοποιηθῆ.

Καὶ τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς ποὺ κάνει μόνος του πρέπει νὰ ἐξομολογηθῆ. Ἄλλη ἐξομολόγηση αὐτὴ στὸν Θεό. Νὰ ταπεινωθῆ στὸν Θεό, νὰ πῆ: «Θεέ μου, εἶμαι ἀχάριστος, ἁμαρτωλός, ὑποκριτής, αὐτὸ καὶ ἐκεῖνο».
Καὶ μετά, ποὺ θὰ μετανοιώσει καὶ θὰ ἐξομολογηθῆ στὸν Θεό, ὕστερα ἀρχίζει νὰ τακτοποιῆ ὅλα τὰ πάθη καὶ ὅλες τὶς ἀῤῥώστιές του. Κατόπιν θὰ πεῖ: «Θεέ μου, ἐγὼ τί θά γίνω; Ἅμα δὲν βοηθήσεις ἐσύ, δὲν γίνεται τίποτε». Καὶ τότε ἔρχεται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Θὰ νιώσει τέτοια χαρὰ μέσα του, τέτοια παρηγοριά, ποὺ δὲν θὰ τοῦ κάνει καρδιὰ νὰ σταματήσει τὴν προσευχή.

***

ρνβ΄.

Ὁ διάβολος ἅπλωσε τρία πλοκάμια νὰ πιάσει ὅλον τὸν κόσμο. Τοὺς πλουσίους νὰ τοὺς πιάσει μὲ τὴν μασονία, τοὺς φτωχοὺς μὲ τὸν κομμουνισμό, καὶ αὐτοὺς ποὺ θρησκεύουν μὲ τὸν οἰκουμενισμό.

***

ρνγ΄.

Ἐμεῖς νὰ ζοῦμε πνευματικά, ὥστε νὰ μὴν ἔχει καμία ἐξουσία ὁ διάβολος ἐπάνω μας.

***

ρνδ΄.

Ἡ πραγματικὴ χαρὰ γεννιέται ἀπὸ τὸν πόνο. Μὲ τὶς δοκιμασίες ἐνισχύεται ἡ πίστη μας.

***

ρνε΄.

Ἐὰν δὲν ἀναγεννηθῆ ὁ ἄνθρωπος, εἶναι γιὰ τὴν κόλαση.

***

ρνστ΄.

Ὅταν μᾶς κάνουν παρατήρηση, εἶτε σφάλλουμε εἴτε ὄχι, νὰ ζητᾶμε συγχώρεση καὶ ἔτσι ταπεινωνόμαστε καὶ χαριτωνόμαστε.

***

ρνζ΄.

Σήμερα τὸ Εὐαγγελίο τὸ βάζουν στὴν ἄκρη, τὴν παρανομία τὴν κάνουν νόμο, τὴν ἁμαρτία τὴν κάνουν μόδα. Πάει νὰ διαλυθῆ τὸ πᾶν, ἀλλὰ τὸν τελευταῖο λόγο τὸν ἔχει ὁ Θεός.

***

ρνη΄.

Ὅταν ἔχει χάρη Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος, δὲν φοβᾶται τίποτε, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς μᾶς ἔδωσε ἐξουσία. Καὶ φαρμάκι νὰ πιῆ δὲν τὸν βλάπτει, νὰ πατήσει ἐπάνω σὲ φίδια καὶ σκορπιούς, δὲν θὰ τὸν βλάψουν.

***

ρνθ΄.

Δὲν πρέπει νὰ μπερδεύουμε τὸ μέσον μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Νά, ἦταν ἕνας Γέροντας στὴν Προβάτα καὶ εἶχε σαρκικὸ πόλεμο. Ἔκανε ἄσκηση, καὶ γιὰ νὰ ἀπαλλαγῆ, πῆρε μία πέτρα καὶ χτυποῦσε τὸ κεφάλι του γιὰ νὰ τὸν ἐλεήσει ὁ Θεός. Πράγματι, ὁ Θεός, βλέποντας τὸν πολὺ κόπο τὸν ἐλέησε, ἀλλὰ αὐτὸς κατέληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι τὸ χτύπημα τῆς πέτρας στὸ κεφάλι ἀπαλλάσσει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τοὺς πονηροὺς λογισμούς. Καὶ ὅταν οἱ ὑποτακτικοί του εἶχαν λογισμούς, ἔπαιρνε μία πέτρα καὶ τοὺς χτυποῦσε στὸ κεφάλι· ἐπειδὴ δὲ τὰ κεφαλάκια τῶν παιδιῶν ἦταν τρυφερά, καταντοῦσαν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τὸ πολὺ χτύπημα ἠλίθια. Γι’ αὐτὸ δὲν πρέπει νὰ μπερδεύουμε τὸ μέσον ποὺ χρησιμοποιοῦμε ἐμεῖς μὲ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ.

***

ρξ΄.

Αὐτὸ ποὺ βοηθᾶ τοὺς ἄλλους θετικά, εἶναι τὸ παράδειγμά μας τὸ χριστιανικό, καὶ ἡ ζωή μας ἡ χριστιανική.

***

ρξα΄.

Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ θὰ πιστέψει ὁ ἄνθρωπος ὅτι δὲν ἔσφαλε, τότε ἔκανε ἕνα μεγάλο σφάλμα.

***

ρξβ΄.

Ὁ καθένας ἑρμηνεύει κάτι ἀνάλογα μὲ τὴν πνευματική του κατάσταση.

***

ρξγ΄.

Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ θὰ ἔρθει κάποιος στὴν θέση τοῦ ἄλλου, τότε, ἂς ὑποθέσουμε, τὸν ἀγαπᾶ πραγματικά. Τότε βγάζει τὸν ἑαυτό του ἀπὸ τὴν ἀγάπη, ἀνέχεται καὶ ὑπομένεται τὰ πάντα.

***

ρξδ΄.

Ὅταν λέμε ὅτι θὰ μποῦμε στὴν θέση τοῦ ἄλλου γιὰ νὰ τὸν καταλάβουμε, δὲν σημαίνει ὅτι θὰ τοῦ πάρουμε τὴν θέση. Γιὰ νὰ καταλάβω τὸν μάστορα πόσο κουράζεται, πρέπει νὰ γίνω τέσσερα-πέντε χρόνια μάστορας; Ἅμα συμπάσχεις μὲ τὸν πονεμένο, τὸν ἄῤῥωστο, ἔρχεσαι στὴν θέση του ἄλλου, στὸ διακόνημα, χωρὶς νὰ τὸ κάνεις. Βλέπω ἕνα μικρὸ παιδί. Πρέπει νὰ γίνω μικρὸ παιδὶ γιὰ νὰ τὸ καταλάβω; Νὰ ἔλθεις στὴν θέση του, νὰ σκεφθῆς ὅτι εἶναι φασκιωμένο, δεμένο σφιχτά, θέλει νὰ ξυστῆ, νὰ κουνηθῆ, πονάει, κλαίει δὲν μπορεῖ νὰ τὸ πῆ. Δὲν θὰ μπεῖ ὁ γέρος στὴν κούνια γιὰ νὰ καταλάβει τὸ καημένο τὸ μικρό.

***

ρξε΄.

Ὁ Θεὸς δίνει τὸν ζῆλο στὴν ἀρχή· ἐρχόμαστε στὸ Μοναστήρι. Ὕστερα παίρνει λίγο τὸν ζῆλο, γιὰ νὰ ἀγωνισθοῦμε ταπεινά.

***

ρξστ΄.

Ἄλλοι μιλᾶνε γιατὶ ἔχουν ἐκ φύσεως χάρισμα. Ἄλλοι ἔχουν χάρισμα νὰ σιωποῦν. Σκοπὸς εἶναι νὰ ἁγιάσει ὁ καθένας τὸ χάρισμά του.

***

ρξζ΄.

Τόσος ἀγῶνας, τόση προσπάθεια νὰ ξεκολλήσει ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸν κόσμο, καὶ μετὰ ἔχει νοσταλγία γιὰ τὸν κόσμο. Ἀκόμη καὶ νὰ μὴν σκέφτεται νὰ πάει στὸν κόσμο, ὅμως σκέφτεται τὸν κόσμο. Ὁ νοῦς τότε εἶναι σὰν ἕνα ἀεροπλάνο ἀπροσγείωτο. Τὰ κατάφερε ὁ διάβολος. Σπαταλᾶ ὁ μοναχὸς τὴν ζωή του στὸ Μοναστήρι καὶ ὁ νοῦς του βρίσκεται στὸν κόσμο.

***

ρξη΄.

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος πιστεύει ὅτι εἶναι ἀπρόκοπτος, βλέπει τὰ χάλια του, αἰσθάνεται παρηγοριά, ἐλπίδα, σιγουριά, τότε ὑπάρχει πρόοδος καὶ προκοπὴ πνευματική. Ἐνῶ, ὅταν λέει ὅτι εἶναι ἀπρόκοπος, ἔχει ἄγχος καὶ ἀπελπίζεται, τότε δὲν πορεύεται σωστά. Ὅσο καθαρίζουν τὰ μάτια τῆς ψυχῆς, τόσο βλέπει κανεὶς τὸν ἑαυτό του χειρότερο. Ὅταν δὲν βλέπει κανεὶς καλά, τὸν ἑαυτό του τὸν βλέπει μιὰ χαρά. Ὅμως, ὅταν βάλει φακό, πάντα θὰ βλέπει πνευματικὴ δουλειά.

***

ρξθ΄.

Ὅταν δὲν νιώθει κανεὶς ἄγχος, καλὸ εἶναι νὰ νιώθει χάλια. Ἡ πνευματικὴ συντριβὴ ἔχει παρηγοριά, ἐνῶ ἡ διαβολικὴ ἔχει ἄγχος.

***

ρο΄.

Ὁ μοναχός, ποτὲ νὰ μὴν δικαιώνει τὸν ἑαυτό του, οὔτε νὰ δέχεται λογισμούς. Ἔτσι ἐξαγνίζεται ἡ καρδιὰ καὶ βλέπει καθαρὰ ὁ ἄνθρωπος.

***

ροα΄.

Τὶς ζωηρὲς φύσεις τὶς βοηθᾶ πολὺ ἡ ὑπακοή. Δὲν πρέπει νὰ βγοῦν ἀπὸ τὴν ὑπακοή, γιατὶ θὰ βλαφτοῦν.

***

ροβ΄.

Ὅταν ἕνας μοναχὸς δὲν ὑπακούει, ἀναγκάζει τὸν πνευματικὸ πατέρα νὰ δίνει μπάτσο. Πονάει ὁ πατέρας, ἂν ὄχι στο χέρι ἀλλὰ στὴν καρδιά. Τὸ ἴδιο γίνεται καὶ μὲ τὸν Θεό. Δὲν φθάνει τὰ ὅσα τράβηξε γιὰ μᾶς. Πονάει ὁ Θεός, ὅπως πονάει ὁ πατέρας ποὺ κτυπᾶ τὸ παιδί, ἀλλὰ ἀφοῦ τὸν ἔφερε στὸ Μοναστήρι τὸν μοναχό, θὰ τὸν σώσει μὲ τὶς δοκιμασίες. Δὲν εἶναι καλὸς τρόπος, ἀλλὰ ἀναγκάζεται ὁ Θεός.

***

ρογ΄.

Γιὰ νὰ φύγει ἡ χλιαρότητα, πρέπει νὰ ἔλθει ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Γιατί ὅμως δὲν μὲ βοηθᾶ ὁ Θεὸς ἀφοῦ ζητῶ βοήθεια; Διότι δὲν κάνω ὑπακοή, δὲν ἀνοίγω τὴν καρδιά, δὲν καθαρίζω τὸ δοχεῖό μου καὶ ζητάω κρασί. Ἂν μοῦ δώσει, θὰ μολυνθῆ καὶ τὸ κρασί. Ἂν βοηθήσει σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση ὁ Θεός, σίγουρα θὰ βλαφθῶ.

***

ροδ΄.

Νὰ ἔχουμε ζῆλο. Νὰ μὴν ἀξιοποιηθῆ στὴν δουλειά, ἀλλὰ στὰ πνευματικά.

***

ροε΄.

Παλαιότερα, σὲ ἕνα Μοναστήρι Ἰδιόῤῥυθμο, ὁ οἰκονόμος τοῦ Μοναστηριοῦ φερόταν αὐστηρὰ στοὺς μοναχούς, μὲ τσιγγουνιά. Τέτοια ἦταν ἡ τσιγγουνιά του ποὺ τὸν φώναζαν «σπάγγο». Ὅταν ἐκοιμήθη ὁ «σπάγγος», οἱ μοναχοὶ ἔψαχναν νὰ βροῦν χρυσὸ στὰ μπαοῦλά του, ἀλλὰ δὲν βρῆκαν τίποτα. Στὴν κηδεία του, οἱ βορδονάρηδες ποὺ μετέφεραν τὰ ξύλα ἀπὸ τὸ βουνὸ στὸν Ἀρσανᾶ, ἔκλαιγαν ἀπαρηγόρητα, γιατὶ τοὺς εἶχε βοηθήσει πολύ. Ἀνάλογα μὲ τὴν οἰκογένεια ποὺ εἶχε νὰ θρέψει ὁ κάθε ἀγωγιάτης, ὁ «σπάγγος» ἀγόραζε καὶ χάριζε στὸν καθένα ἀπὸ ἕνα, δύο, τρία μουλάρια.

***

ροστ΄.

Στοὺς Καθολικούς, εἶναι ἄγνωστη ἡ ταπείνωση, γι’ αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ πλησιάσει ἡ θεία Χάρις.

***

ροζ΄.

Ἕνα μοναχός, μπορεῖ νὰ ἔχει ψυχικὰ πάθη ἀπὸ τοὺς γονεῖς, ἀλλὰ ἂν δὲν ἐπιτρέψει στὸν διάβολο νὰ τὰ ξεσκαλίσει, μένουν νεκρωμένα, διότι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ τὰ πετάει ὅλα.

***

ροη΄.

Ὅταν γκρινιάζουμε γιὰ τὸ σπίτι, γιὰ τὸ Μοναστήρι, ἡ γκρίνια καταλήγει στὸν Θεό.

***

ροθ΄.

Γιὰ νὰ νεκρωθῆ ὁ παλιὸς ἄνθρωπος, πρέπει νὰ τὸν σκοτώσεις. Ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος πρέπει νὰ δεχθῆ καὶ ξυλιὲς καὶ βρισιές, νὰ δεχθῆ τὴν ταπείνωση, νὰ νεκρώσει τὸν ἐγωϊσμό, τὴν ὑπερηφάνεια, τὴν ζήλεια, τὸ πεῖσμα, τὸ θέλημα. Ὅταν δεχθῆ τὴν ἐκκοπὴ τοῦ θελήματος, κόβεται τὸ δένδρο τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου. Μὲ τὴν ἐκκοπὴ τοῦ θελήματος ἔρχεται ἡ ταπείνωση.

***

ρπ΄.

Σὲ ἕνα Μοναστήρι, αὐστηρὸ κοινόβιο, ζοῦσε ἕνας ἀμελὴς μοναχός. Ὅλο ἔτρωγε καὶ τὸ μόνο ποὺ ἔκανε ἦταν νὰ χτυπᾶ τὶς καμπάνες. Κάποιοι πατέρες τελείωναν τὸ διακόνημά τους καὶ ἔλεγαν ὅτι τὸ ἔκανε αὐτός. Ὁ ἴδιος ἐλέγχθηκε καὶ αὐτοὶ ἔγιναν αἰτία νὰ ἀλλάξει. Αὐτοὺς τοὺς πατέρες, ἐπειδὴ ἦταν προχωρημένοι, τοὺς ἀπασχολοῦσε πολὺ ἡ ἀναύπαση τοῦ ἀδελφοῦ. Γιὰ νὰ φθάσει κανεὶς στὸ σημεῖο αὐτό, χωρὶς νὰ κινδυνεύσει νὰ ζημιωθῆ, πρέπει πρῶτα νὰ δοθῆ ἡ ἀγάπη του στὸν Θεό, νὰ γίνει ἐξαγνισμένη, λαμπικαρισμένη, καὶ ἔπειτα, ἀφοῦ ἀγαπήσει τὸν Θεό, θὰ ἀγαπήσει καὶ τοὺς ἄλλους.

***

ρπα΄.

Ὅταν ἀγαπᾶς, ἄλλον ἀδελφὸ λιγότερο καὶ ἄλλον περισσότερο, ἡ ἀγάπη σου δὲν εἶναι θεϊκή.

***

ρπβ΄.

Ὁ μοναχός, νὰ δέχεται ἁπλὰ ἀπὸ ὅλους παρατηρήσεις καὶ νὰ ἀφήνει ὅλους μέσα στὸ Μοναστήρι νὰ γίνουν οἱ τεχνίτες τοῦ νέου του ἀνθρώπου. Νὰ ἔχει τὸν νοῦ του συνέχεια στὸν Χριστό.

***

ρπγ΄.

Διαφέρει πολὺ ὁ κόσμος ἀπὸ τὸν μοναχισμό. Οἱ κοσμικοὶ εἶναι ὁμόφωνοι, ὄχι ὅμως καὶ ὁμότροποι. Μέσα στὸ ἴδιο σπίτι, ἄλλα κάνει ὁ πατέρας καὶ ἄλλα ἡ μητέρα. Στὸ Μοναστήρι εἴμαστε ὁμόφωνοι καὶ ὁμότροποι. Εἴμαστε ἀπὸ διαφορετικὰ μέρη, ὅμως ἕνας εἶναι ὁ σκοπός. Τὰ ἴδια φρονοῦμε, τὸν ἴδιο τρόπο ἀγῶνος ἔχουμε. Πρέπει νὰ νιώθουμε περισσότερο ἀπὸ ἀδελφοί, διότι μᾶς ἑνώνει ὁ Χριστός.

***

ρπδ΄.

Νὰ κόβετε τὸ θέλημά σας. Ὑπακοὴ στὸν διακονητή, ὅπως στὸν Γέροντα, ἀφοῦ ἐκεῖνος ἔχει τὴν εὐθύνη καὶ ἐκεῖνος θὰ ἀπολογηθῆ ἂν γίνει κάποιο λάθος. Ἂν δὲν κάνεις ὑπακοὴ στὸν διακονητή, οὔτε στὸν Γέροντα θὰ κάνεις.

***

ρπε΄.

Στὴν μοναχικὴ ζωή, δὲν ὑπάρχει σωστὸ καὶ δίκαιο. Σωστὸ εἶναι αὐτὸ ποὺ βοηθᾶ τὸν σκοπό μας. Τὸ παράλογο πολλὲς φορὲς εἶναι τὸ σωστό. Ὅταν δὲν δεχόμαστε ἕναν λόγο, εἴμαστε νήπια καὶ δείχνουμε τὸ πνευματικό μας μπόϊ.

***

ρπστ΄.

Στὸ μαρτύριο ὑπάρχει πόνος, ἀλλὰ ἡ ἀγάπη γιὰ τὸν Χριστό, εἶναι μεγαλύτερη, τὸν νικᾶ.

***

ρπζ΄.

Ἂν δὲν μπορῆ νὰ πῆ ὁ μοναχός: «Καλὰ μὲ ἔκανε ὁ Γέροντας ποὺ μὲ μάλωσε, ἐγὼ φταίω», τοὐλάχιστον νᾶ πῆ: «Μὲ δοκιμάζει». Νὰ μὴν κατεβάσει τὰ μοῦτρα καὶ νὰ πῆ: «Δὲν μὲ ἀγαπᾶ».

***

ρπη΄.

Ὁ ἀδελφὸς ποὺ ἔχει καλὸ περιεχόμενο, καλοὺς λογισμούς, δὲν μπορεῖ νὰ βάλει κακὸ λογισμό. Οἱ κακοὶ λογισμοὶ φανερώνουν φιλάσθενη ψυχή, ποὺ ἔχει πολλὴ ἐμπάθεια. Χρειάζεται νὰ ἀναγνωρίσει τὴν πτώση της, νὰ μετανοήσει καὶ σὲ μία ἑβδομάδα φεύγουν ὅλα.

***

ρπθ΄.

Ὅταν κάποιος μὲ βρίζει, μία κοσμικὴ ἀντιμετώπιση εἶναι νὰ τοῦ δώσω καὶ ἐγὼ μία σφαλιάρα. Ἄλλος, πιὸ προχωρημένος, θὰ συγκρατηθῆ νὰ μὴν ἀντιδράσει. Καὶ τὸ τέλειο, ὁ ἀπαθὴς χαίρεται, ὅταν τὸν βρίζουν.

***

ρϟ΄.

Ἡ μιζέρια κρύβει ἐγωϊσμό, διότι ὁ μίζερος εἶναι καὶ ἀχάριστος. Ὁ κακομοίρης, γκρινιάζει, θυμώνει, εἶναι φίλαυτος, ἔχει πείσματα. Ὁ ἄλλος ὅλα τὰ χαίρεται.

***

ρϟα΄.

Τὸ καλύτερο, τὸ προσφέρουμε πάντοτε στὸν Θεό.

***

ρϟβ΄.

Ὁ μοναχός, ἀντλεῖ δύναμη ἀπὸ τὸν Χριστὸ μὲ τὴν προσευχή. Οἱ ἄρχοντες ὅμως σκέφτονται κοσμικὰ καὶ λένε: «Ποιός θὰ μᾶς βοηθήσει, ἡ Ἀμερικὴ ἢ ἡ Ῥωσσία;».

***

ρϟγ΄.

Αὐτὸς ποὺ σκέφτεται τὸν ἑαυτό του δὲν τὸν σκέφτεται ὁ Χριστός.

***

ρϟδ΄.

Τὸ νὰ ἀλλάζεις συνεχῶς θέση μέσα στὴν Ἐκκλησία, αὐτὸ δείχνει ὅτι ὑπάρχει ἐσωτερικὴ ἀνησυχία.

***

ρϟε΄.

Κατάνυξη εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ πνευματικὴ ἀλλοίωση κατὰ τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς. Πρέπει νὰ ζῆ κανεὶς τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ. Τότε κατακλύζεται ἀπὸ εὐγνωμοσύνη, διότι ὅλα τὰ βλέπει εὐλογία τοῦ Θεοῦ.

***

ρϟστ΄.

Πολλὲς φορές, ἡ δικαιολογία μᾶς τὰ χαλᾶ ὅλα καὶ φεύγει ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Ἂν δὲν δικαιολογῆ ὁ μοναχὸς τὸν ἑαυτό του καὶ ταπεινώνεται, μετὰ ἔρχεται πάλι ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ.

***

ρϟζ΄.

Ἔλεγα σὲ κάποιον γιὰ ἀρκετὴ ὥρα κάτι καὶ αὐτὸς μοῦ εἶπε: «Ναί, ἀλλά...», καὶ μὲ αὐτὸ τὸ «ἀλλά», τὰ ἀνέτρεψε ὅλα. Αὐτὸ τὸ «ἀλλά», δὲν ἔχει καθόλου ἁλάτι. Τὰ χαλάει ὅλα.

***

ρϟη΄.

Γιὰ νὰ βλέπεις τὸν ἄλλον σὰν ἄγγελο, πρέπει νὰ γίνεις καὶ ἐσὺ ἄγγελος.

***

ρϟθ΄.

Ὅποιος σφάλλει καὶ δέχεται τὴν παρατήρηση, ὠφελεῖται καὶ διορθώνεται. Ὅταν ὅμως δικαιολογήσει τὸν ἑαυτό του, πλανᾶται.

***

Πηγή