Ἡ Βίβλος τῶν Ψαλμῶν

Τοῦ ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου

1. Τό Ψαλτήριο στήν προσευχή μας

α. Τό πιό δυνατό προσευχητάριο τοῦ χριστιανοῦ

Τό Ψαλτήριο ἤ ἡ Βίβλος τῶν Ψαλμῶν, εἶναι ἕνα ἀπό τά βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Περιέχει τούς 150 Ψαλμούς τοῦ προφήτου Δαβίδ. Εἶναι, ἐπίσης, ἕνα ἀπό τά λεγόμενα «λειτουργικά» βιβλία τῆς Ἐκκλησίας μας, διότι τό χρησιμοποιοῦμε στή λατρεία μας. Δέν θά σφάλλουμε, ἐάν λέγαμε πῶς εἶναι τό ὡραιότερο λατρευτικό βιβλίο τῆς Ἐκκλησίας μας καί τό δυνατότερο προσευχητάρι κάθε πιστοῦ. 

Μέσα στά δροσερά ὕδατα τῶν Ψαλμῶν μπορεῖ νά συναντηθεῖ κάθε ἀνθρώπινη ψυχή μέ τόν ἀγαθό Θεό μας καί νά Τοῦ μιλήσει ἤ νά Τόν ἀκούσει νά τῆς μιλάει γιά τόν πόνο της, τήν ἀγωνία, τό φόβο, τή μετάνοια, τήν ἐξομολόγηση, τήν ταπείνωση, τήν εὐχαριστία, τή δοξολογία, τήν ἐλπίδα, τήν προσμονή τοῦ Κυρίου, τήν ἐμπιστοσύνη στό Θεό καί τή θεία πρόνοια, τό θεῖο ζῆλο, τήν πίστη της πρός Αὐτόν, τήν εὐχαριστία της, τήν τρυφερή εὐσέβειά της.
Ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, ἐπιπλέον, μᾶς λέει: «Psalmorum liber quaecumque utilia sunt ex omnibus continet. Futura paedicit, veterum gesta commemerat, legem viventium tribuit, gerendorum statuit modum» δηλ. τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν περιέχει ὅλα τά ὠφέλιμα. Προφητεύει τά μέλλοντα, μᾶς ὑπενθυμίζει τά ἔργα τῶν ἀρχαίων, προσφέρει τό νόμο τῶν ζώντων καί διδάσκει τά ὅσα πρέπει νά κάνουμε. Ἡ δύναμη τοῦ περιεχομένου τῶν Ψαλμῶν εἶναι ἀθάνατη.

β. Στή λατρεία τῆς Ἐκκλησίας μας

Ἡ Ἐκκλησία μας ἀνέκαθεν ἔκανε στή λατρεία της πλούσια χρήση τοῦ Ψαλτηρίου. Ἀποτελεῖ τήν «ψυχή» ὅλων τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀκολουθιῶν, τελετῶν καί προσευχῶν. Εἶναι τό βιβλίο τό ὁποῖο ἐνέπνευσε τίς περισσότερες προσευχές, εὐχές καί ἐκκλησιαστικές ἀκολουθίες. Σέ μία ἁπλή ἡμέρα τοῦ χρόνου στίς καθημερινές ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας μας διαβάζουμε τό ἐλάχιστο 33 ψαλμούς ἀπό τό Ψαλτήριο. Ἰδιαίτερα τούς πρώτους αἰῶνες τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅταν δέν εἶχε ἀναπτυχθεῖ ἡ ὑμνολογία, οἱ χριστιανοί προσεύχονταν καί ὑμνοῦσαν τόν Θεό μέ τούς Ψαλμούς τοῦ Δαβίδ. Οἱ ἀσκητές καί ἀναχωρητές μοναχοί, μάλιστα, θεωροῦσαν τούς Ψαλμούς ὡς τήν στερεότερη πνευματική τροφή, μελέτη καί προσευχή. Ἀποτελοῦσε ἡ ἀπαγγελία ἤ ἡ ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν τόν κύριο κανόνα, τό lex orandi, τῆς προσευχῆς τοῦ ὁλοκληρωτικά ἀφιερωμένου στόν Θεό ἀνθρώπου.

γ. Οἱ Μεγάλοι Πατέρες καί ὁ Γέρων Παΐσιος γιά τό Ψαλτήριο

Γιά τούς ἀσκητές, τούς ἐρημίτες ἀλλά καί τούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, τό Ψαλτήριο ἀποτελοῦσε τή δροσερή πηγή ἀπό ὅπου ἐπότιζαν καί ἐδρόσιζαν καί παρηγοροῦσαν τήν ψυχή τους. Πρῶτος ὁ Μέγας Βασίλειος διακηρύττει: «Πᾶσα Γραφή θεόπνευστος καί ὠφέλιμος, διά τοῦτο συγγραφεῖσα παρά τοῦ Πνεύματος, ἵν᾽ ὥσπερ ἐν κοινῷ τῶν ψυχῶν ἰατρείῳ πάντες ἄνθρωποι τό ἴαμα τοῦ οἰκείου πάθους ἕκαστος ἐκλεγόμεθα, ἡ δέ βίβλος τῶν Ψαλμῶν τό ἐκ πάντων ὠφέλιμον περιείληφε». Ἐπίσης, ὁ Μ. Ἀθανάσιος λέει: «Πᾶσα μέν Γραφή θεόπνευστος πρός διδασκαλίαν καί ὠφέλιμος, ἡ δέ βίβλος τῶν Ψαλμῶν τά τε πάντων ὡς Παράδεισος ἐν αὐτῇ πεφυτευμένα φέρουσα μελῳδεῖ καί τά ἴδια ἐπ᾽ αὐτῶν ψάλλουσα δείκνυσι» καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος τονίζει: «Μυρίων ἀγαθῶν ἐμπεπλησμένον τό βιβλίον εὑρήσετε. Κἄν εἰς πειρασμούς ἐμπέσῃς, Χριστιανέ, πολλήν ἐντεῦθεν λήψῃ παραμυθίαν· κἄν εἰς ἁμαρτήματα, μυρία φάρμακα κείμενα ἐνταῦθα εὑρήσεις· ἄν εἰς πενίαν, ἄν εἰς θλίψιν, πολλούς τούς λιμένας ὄψει». Ὁ ἅγιος Ἀρσένιος ὁ Καππαδόκης χρησιμοποιοῦσε τόν κάθε Ψαλμό γιά νά θεραπεύει τήν ἀνάλογη ἀνάγκη τῶν πιστῶν τοῦ ποιμνίου του. Πολύ μᾶς παρηγορεῖ ὁ λόγος τοῦ παγκοσμίως ἀγαπητοῦ Γέροντος Παϊσίου καί βαθιά μᾶς δείχνει πόση βοήθεια μπορεῖ νά λάβει ὁ χριστιανός μέσα στό μεγάλο πόνο του, ὅταν ἀνοίξει τό Ψαλτήριο καί ἀναζητήσει βοήθεια καί ἐνίσχυση στό πρόβλημά του: «Ἐγώ δέν στενοχωριέμαι γιά τήν ἀδικία, γιατί διαβάζω τό Ψαλτήρι. Κανένας Ψαλμός δέν λέει ὅτι οἱ ἄδικοι ἔκαναν προκοπή. Ἐνῶ τούς δικαίους τούς σκέφτεται ὁ Θεός». Ὁ Γέρων Παΐσιος μέρα καί νύκτα, ὅσο τοῦ ἔμενε χρόνος ἀπό τίς λοιπές ὑποχρεώσεις, διάβαζε τό Ψαλτήριο γιά ὅλες τίς περιπτώσεις πονεμένων καί δοκιμαζομένων ἀνθρώπων. Καί μέ βαθιά ταπείνωση ἔλεγε: «καί τίποτε ἄλλο νά μή προσέφερα στή ζωή μου σέ κανένα συνάνθρωπο, ὅμως τουλάχιστον, διάβαζα τό Ψαλτήριο γιά τούς πονεμένους ἀδελφούς μας».

2. Σέ μεγάλα καί κρίσιμα θέματα

α. Στή νοερά προσευχή

Ὁ πρωτοπρεσβύτερος Καθηγητής τῆς Θεολογίας κ. Ἰωάννης Ρωμανίδης μᾶς ἀποκαλύπτει τήν μεγάλη βοήθεια πού παρεῖχε ἡ προσευχή μέ τήν ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν γιά τήν προετοιμασία τῆς ἐργασίας τῆς λεγομένης νοερᾶς προσευχῆς, ἐργασίας πολύ λεπτῆς καί μέ χαρισματικούς καρπούς γιά τήν Ἐκκλησία μας. Οἱ ἀρχαῖοι χριστιανοί, πού προετοιμάζοντο γιά τή νοερά προσευχή, πρῶτα ἀποστηθίζανε ὅλο τό Ψαλτήρι. Αὐτήν τήν μεγάλη σημασία εἶχε τό Ψαλτήρι γι᾽ αὐτούς, νά τούς βοηθήσει νά ἐργασθοῦν τήν νοερά προσευχή. Δέν ξέρω πόσοι χριστιανοί σήμερα ἔχουν διαβάσει ὁλόκληρο τό Ψαλτήρι. Γιατί τό Ψαλτήρι εἶχε τόσο μεγάλη σημασία μέσα στήν Ἐκκλησία; Διότι τό Ψαλτήρι ἔχει προσευχές σχετικές μέ τή νοερά προσευχή. Διότι ἡ νοερά προσευχή στήν Ἑβραϊκή παράδοση, στήν Προφητική παράδοση, ἀλλά καί στήν ἀρχαία Χριστιανική παράδοση, γινόταν καί μέ τούς Ψαλμούς. Γι᾽ αὐτόν τό λόγο λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «προσεύξομαι τῷ πνεύματι, προσεύξομαι καί τῷ νοΐ. Ψαλῶ τῷ πνεύματι, ψαλῶ καί τῷ νοΐ». Ὁπότε ἡ νοερά προσευχή δέν εἶναι μόνο προσευχή μέ λόγια, ἀλλά εἶναι μέ ψαλμωδία, ψαλμός δηλαδή. Γι᾽ αὐτό ἔχουμε καί δείγματα ἀπό τήν Παράδοση ὅτι ἡ νοερά εὐχή γινόταν καί μέ τούς ψαλμούς.

β. Ψαλτήριον καί χειροτονία Ἐπισκόπων

Τό μεγαλύτερο ἐκκλησιαστικό χάρισμα εἶναι τό τοῦ Ἐπισκόπου. Ὁ κάθε Ἐπίσκοπος εἶναι διάδοχος τοῦ Χριστοῦ. Βρίσκεται «εἰς τόπον καί τύπον τοῦ Χριστοῦ». Βλέπουμε στό πρόσωπο τοῦ Ἐπισκόπου μας τή διαδοχή τοῦ Χριστοῦ. Ἡ διδασκαλία τοῦ Ἐπισκόπου πρέπει νά ρέει ἄφθονη καί καθαρή. 

Νά ὁδηγεῖ τούς πιστούς «εἰς νομάς χαρισμάτων». Στίς δικές του νουθεσίες πρέπει νά ὑπακοῦν οἱ χριστιανοί. Ἀπό αὐτόν ἐξαρτᾶται ἡ πορεία τῆς κάθε τοπικῆς Ἐκκλησίας. Μᾶς θυμίζει, λοιπόν, ὁ π. Ἰ. Ρωμανίδης πώς λόγω τῆς μεγάλης του εὐθύνης ὁ Ἐπίσκοπος ἔπρεπε νά βρίσκεται σέ πορεία καθάρσεως, φωτισμοῦ καί ἁγιασμοῦ. Σέ αὐτήν τήν πορεία μεγάλη βοήθεια θά λάμβανε ἀπό τήν μελέτη τῶν Ψαλμῶν καί τήν προσευχή δι᾽ αὐτῶν. «Τά παληά χρόνια, γιά νά χειροτονηθῆ κανείς ἐπίσκοπος, ἔπρεπε νά ἀποδείξη ὅτι ἤξερε τό Ψαλτήρι». Πράγματι, ὁ Β´ κανόνας τῆς Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς Ἑβδόμης Συνόδου μᾶς λέει: «Ὁρίζομεν πάντα τόν προάγεσθαι μέλλοντα εἰς τόν τῆς Ἐπισκοπῆς βαθμόν πάντως τόν Ψαλτῆρα γινώσκειν ἵνα ὡς ἐκ τούτου καί πάντα τόν κατ᾽ αὐτόν κλῆρον οὕτω νουθετῇ μυεῖσθαι». Γι᾽ αὐτό γράφει καί ὁ Θεόδωρος ὁ Ἀναγνώστης ὅτι ἕνας Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ἅγιος Γεννάδιος, ὁ ἀκμάσας μέν ἐν ἔτει 459, ἑορταζόμενος δέ κατά τήν δεκάτη ἑβδόμη τοῦ Νοεμβρίου, «δέν ἐχειροτόνει τινά, ἀνίσως πρότερον δέν ἤξευρεν ἀπό στήθους τό Ψαλτήριον».

γ. Στήν κοίμηση κάποιου χριστιανοῦ

Kαί πάλι μᾶς λέει ὁ π. Ἰ. Ρωμανίδης: «Τά παληά χρόνια διάβαζαν τό Ψαλτήρι ἐπάνω στούς πεθαμένους πρίν τήν κηδεία. Ἴσως τότε νά ἦταν ἡ μόνη φορά πού διάβαζαν ὁλόκληρο τό Ψαλτήρι. Τό διάβαζε ὁ παπάς καί, ἄν εἶχε κοντά του κανένα ψάλτη, ἔβαζε καί τόν ψάλτη καί τό διάβαζε». Εὐτυχῶς, καί σήμερα ὑπάρχει ἀρκετά διαδεδομένη αὐτή ἡ συνήθεια στούς χριστιανούς μας. Ὅταν κοιμηθεῖ κάποιος ἀδελφός, οἱ συγγενεῖς καί οἱ λοιποί ἀδελφοί διαβάζουν ἐπάνω στή σορό τοῦ κεκοιμημένου ὁλόκληρο τό Ψαλτήριο. Τό κάνουμε αὐτό, διότι λάβαμε ἀπό τήν παράδοση τήν πίστη ὅτι ἡ ψυχή τοῦ κεκοιμημένου βρίσκει μεγάλη βοήθεια ἐκεῖνες τίς ὧρες. Ὀφείλουμε, μάλιστα, νά μεταδίδουμε καί νά διαδίδουμε αὐτήν τήν παράδοση. Γνωρίζουμε ἀπό τόν Γέροντα Παϊσιο πώς, ὅταν μάθαινε ὅτι κοιμήθηκε κάποιος μοναχός ἤ χριστιανός, ἐντός ἤ ἐκτός Ἁγίου Ὄρους, ἀμέσως διάβαζε τόν 118ο Ψαλμό πού ἡ Ἐκκλησία μας τόν ὀνομάζει «Ἄμωμο» καί τόν χρησιμοποιεῖ ἰδιαίτερα ὡς προσευχή γιά τούς κεκοιμημένους ἀδελφούς μας.

3. Ἄς ἀγαπήσουμε τό Ψαλτήρι

α. Τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου μας

Εἶναι πολύ σημαντικό γιά μᾶς, ἄν σκεφθοῦμε ὅτι ὁ Κύριός μας καί οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι προσεύχονταν μέ τούς ἴδιους ψαλμούς πού προσευχόμαστε κι ἐμεῖς σήμερα. Μετά τόν Μυστικό Δεῖπνο καί τήν παράδοση τῶν Μυστηρίων τῆς Θ. Εὐχαριστίας, ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος μᾶς λέει: «καί ὑμνήσαντες

ἐξῆλθον εἰς τό ὄρος τῶν ἐλαιῶν» (Ματθ. κστ΄, 30). Οἱ ἑρμηνευτές καί θεολόγοι μᾶς λέγουν ὅτι τό «ὑμνήσαντες» σημαίνει ὅτι ὁ Κύριος καί οἱ μαθητές ἀπήγγειλαν καί ἔψαλαν ψαλμούς ἀπό τό Ψαλτήριο. Πολλές φορές, ἐπίσης, στή διδασκαλία Του, καθώς καί οἱ Ἀπόστολοι, χρησιμοποιοῦσε χωρία ἀπό τούς Ψαλμούς. Οἱ θεολόγοι βρῆκαν ὅτι ἀπό τά 243 χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τά ὁποῖα μνημονεύονται στήν Καινή Διαθήκη, τά μισά ἀκριβῶς προέρχονται ἀπό τή Βίβλο τῶν Ψαλμῶν, παρά τό γεγονός ὅτι τό Ψαλτήριο δέν εἶναι τό 1/2 τῆς Παλ. Διαθήκης, ἀλλά τό 1/45. Ὁ σημερινός πιστός πιάνοντας στά χέρια του τό Ψαλτήριο καί ἀνοίγοντάς το γιά νά προσευχηθεῖ μπορεῖ νά φαντασθεῖ πώς κάνει ἀκριβῶς ὅ,τι συνεχῶς ἔκανε καί ὁ Κύριος, ἄνοιγε τό Ψαλτήριο καί προσηύχετο.

β. Ὁ «Τρελογιάννης»

Στά χρόνια μας ζοῦσε σέ μιά πολυπληθή συνοικία τῶν Ἀθηνῶν ἕνας διά Χριστόν σαλός, ὁ Ἰωάννης. 

Ὅλοι τόν φώναζαν Τρελογιάννη. Πίσω ἀπό τήν προσποιητή σαλότητα ἔκρυβε ἕνα χαρισματικό πρόσωπο μέ βαθιά πίστη στό Θεό, καθαρότητα βίου καί ὁλοκληρωτικό δόσιμο στή ζωή τοῦ Εὐαγγελίου. 

Εὐεργέτησε πολλούς ἀνθρώπους ὑλικά καί, κυρίως, πνευματικά ὁδηγώντας τους σέ μετάνοια καί σέ 

γνήσια χριστιανική ζωή. Ἡ ζωή του ἐκοσμεῖτο καί μέ πολλά θαύματα, ἀποδείξεις τῆς εὐαρεστήσεως 

τοῦ Θεοῦ. Ἕνα ἀπό τά κύρια ἔργα του ἦταν νά διαβάζει καθημερινά τό Ψαλτήριο στό φτωχικό δωμάτιό του, καί μάλιστα φωναχτά, διότι πίστευε ὅτι ἔτσι «φεύγουν τά δαιμόνια ἀπό τή γειτονιά». Μᾶς ὑπέδειξε μιά πολύ καλή συνήθεια καί δυνατότητα πνευματικῆς προσφορᾶς ἀπό μέρους μας, νά διαβάζουμε εὐλαβῶς καί μέ πίστη τό Ψαλτήριο γιά νά καθαρίσουν οἱ γειτονιές μας ἀπό τά δαιμόνια!

γ. «Ὁ διάβολος καταλαβαίνει καί φεύγει»

Πολλοί χριστιανοί δυσκολεύονται νά διαβάσουν τό Ψαλτήριο διότι, ὅπως λένε δέν κατανοοῦν τήν λώσσα καί τά νοήματα. Βέβαια, τό Ψαλτήριο εἶναι γραμμένο τόσο στά Ἑβραϊκά, ὅσο καί στά Ἑλληνικά σέ γλυκύτατη καί ἐναρμόνιο γλώσσα σχετικά εὔκολη. Ὡστόσο, πράγματι, στήν ἀρχή μπορεῖ νά δυσκολεύεται κάποιος μέ τή γλώσσα, ἀλλά στή συνέχεια, καί μέ τήν εὐλαβή ἀνάγνωση, ὁ Θεός ἀποκαλύπτει στήν καρδιά του τά νοήματα πολλές φορές καλύτερα καί ἀπό ὅσο στούς πτυχιούχους θεολόγους. 

Τά θεῖα πράγματα ἀποκαλύπτονται καί σοφίζουν τούς εὐλαβεῖς καί καθαρούς ἀνθρώπους. Ὅταν δέν ὑπάρχει εὐλάβεια καί καθαρότητα καρδιᾶς, τότε καί ὁ καλύτερος φιλόλογος δέν μπορεῑ νά ἐννοήσει τό παραμικρό. Ἐξάλλου, ὅταν κάποτε ἕνας ἁπλός χριστιανός εἶπε σέ κάποιον ἅγιο πνευματικό πώς διαβάζει τό Ψαλτήριο, ἀλλά δέν καταλαβαίνει τίποτα, ὁ πνευματικός τοῦ εἶπε: «Δέν πειράζει, συνέχιζε νά διαβάζεις ἐσύ μπορεῖ νά μήν καταλαβαίνεις, ἀλλά ὁ διάβολος καταλαβαίνει καί φεύγει ἀπό κοντά σου».

Πρέπει νά εὐχαριστοῦμε τόν Θεό πού μᾶς ἔδωσε ἕνα τόσο δυνατό ὅπλο προσευχῆς καί «ἐῤῥύσατο τήν ψυχήν ἡμῶν ἐκ θανάτου, τούς ὀφθαλμούς ἡμῶν ἀπό δακρύων καί τούς πόδας ἡμῶν ἐξ ὀλισθήματος» (Ψαλμ. νε΄, 14).

Πηγή: Περιοδικό "Εκ Βαθέων"