Η εικόνα του Αγίου Δημητρίου

Ο άγιος Δημήτριος διδάσκων τους νέους

Ο ορθόδοξος αγιογράφος εμπνευσμένος από τις διηγήσεις της ζωής, του μαρτυρίου και των θαυμάτων του αγίου, καθώς και από την υμνολογία και τα διάφορα εγκώμια που έχουν αφιερωθεί στον άγιο Δημήτριο το Μυροβλήτη, συνθέτει τις σχετικές εικόνες.

Οι εικόνες αυτές είναι πολλές, γιατί, όπως παρατηρεί ο αείμνηστος Ανδρέας Ξυγγόπουλος, «ο Μεγαλομάρτυς Δημήτριος είναι ασφαλώς εις των ολίγων Αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δια τον οποίον έχουν γραφή αι περισσότεραι ομιλίαι, τα περισσότερα εγκώμια και έχουν συντεθεί τα περισσότερα στιχουργήματα…Παράλληλοι προς την άφθονον αυτήν φιλολογικήν παραγωγήν είναι και αι πολυάριθμοι απεικονίσεις εις χειρόγραφα, εις εικόνας φορητάς και εις τοιχογραφίας σκηνών εκ του βίου του Μαρτυρίου και των θαυμάτων του Αγίου.

Αι απεικονίσεις αυταί αποτελούν κύκλον ολόκληρον, ένα των ευρυτέρων που εδημιούργησαν οι αγιογράφοι των βυζαντινών και των μετά την Άλωσιν χρόνων».

Ο άγιος Δημήτριος κρινόμενος υπο του Μαξιμιανού

Οι συνηθέστερες παραστάσεις είναι: Η εικόνα του Αγίου Δημητρίου, ο Άγιος Δημήτριος μπροστά στο Μαξιμιανό, ο Άγιος Δημήτριος στη φυλακή, ο Άγιος Δημήτριος ευλογώντας το Νέστορα, ο Άγιος Νέστορας παλαίοντας με το Λυαίο, το Μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου, η κοίμηση του Αγίου κ.ά.

Ο άγιος Δημήτριος ευλογών τον άγιο Νέστωρα

Από τις παραστάσεις αυτές «η απεικόνισις του Μαρτυρίου του Αγίου είναι περισσότερον διαδεδομένη, όχι μόνον διότι τούτο είναι το σπουδαιότερον από τα γεγονότα της ζωής του, αλλά ακόμη διότι αυτό σχετίζεται στενώς με το ιαματικόν μύρον, το οποίον ανέβλυζεν από τας πληγάς του.

Το θέμα δε τούτο του μύρου ιδαιτέρως τονίζεται εις την υμνολογίαν της εορτής» (Α. Ξυγγόπουλος).

Στις αρχαιότερες παραστάσεις του αγίου Δημητρίου, που βρίσκονται στα μωσαϊκά και τις τοιχογραφίες του ομώνυμου ναού της Θεσσαλονίκης, ο άγιος παριστάνεται όρθιος, με τα χέρια υψωμένα σε σχήμα δέησης, ντυμένος την υπατική στολή του (χλαμύδα λευκή). Με την πάροδο του χρόνου η στολή μεταβάλλεται. Ο άγιος εμφανίζεται με πανοπλία και αργότερα με χιτώνα και μανδύα. Επειδή όμως ο άγιος Δημήτριος είναι ένας από τους στρατιωτικούς και συγχρόνως προστάτης της Θεσσαλονίκης, που πολλές φορές έσωσε από διάφορους κινδύνους, οι παραστάσεις, στις οποίες ο άγιος εικονίζεται στρατιωτικός, είτε πεζός είτε καβαλάρης, είναι συνηθισμένες στην ορθόδοξη αγιογραφία.

Ο Άγιος Δημήτριος έφιππος

Στην εικόνα αυτή ο άγιος Δημήτριος παρουσιάζεται καβαλάρης με στρατιωτική στολή πάνω σε κόκκινο άλογο φονεύοντας με το δόρυ του τον τσάρο των Βουλγάρων Σκυλογιάννη. Πρόκειται για το θαύμα που έγινε τον Οκτώβριο του 1207 έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης. Ο τσάρος των Βουλγάρων Ιωαννίτζης που οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν Σκυλογιάννη, φονεύτηκε κατά την παράδοση από τον άγιο Δημήτριο, όταν εκείνος πολιορκούσε τη Θεσσαλονίκη. Στο πρόσωπο του αγίου Δημητρίου η Θεσσαλονίκη βλέπει πάντοτε τον προστάτη της, το στήριγμά της. (Η απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους το 1912 συνέπεσε με την ημέρα της γιορτής του αγίου μας). Δίκαια ο άγιος Δημήτριος αποκαλείται από τον υμνωδό της Εκκλησίας «ο μέγας φρουρός της Θεσσαλονίκης, ο ρύστης εν τοις κινδύνοις ο εξαίρετος, πρόμαχος ο κράτιστος» (Κανών δεύτερος). Σ’; έναν άλλο Κανόνα, που συνέθεσε ο Συμεών Θεσσαλονίκης, ο άγιος Δημήτριος φέρεται να λέει στην προστατευόμενή του πατρίδα Θεσσαλονίκη’; «…μη φοβού ουν, πατρίς μου, εμέ κατέχουσα, τους εχθρούς σου γαρ πάντας πατάξω εν Χριστώ και φυλάξω σε την τιμωσαν με». Δίκαια παρατηρήθηκε, πως από όλες τις εικόνες του Αγίου Δημητρίου, η εικόνα του έφιππου αγίου αγαπήθηκε περισσότερο, γιατί ενσαρκώνει τα ελληνικά ιδεώδη της παλληκαριάς και της λεβεντιάς. Στη συνείδηση των πιστών ο άγιος Δημήτριος δεν έιναι μόνο, κατά τον υμνωδό, «κρηπίς ακατάβλητος και θεμέλιος άρρηκτος και πολιούχος, οικιστής και υπέρμαχος» της πόλεως της Θεσσαλονίκης και «εν πολλοίς και πολλάκις κινδύνοις χαλεποίς των Θεσσαλονικέων προϊστάμενος», αλλά και ο μέγας υπέρμαχος της οικουμένης. Για τούτο ψάλλει η Εκκλησία μας, «Μέγαν εύρατο εν τοις κινδύνοις, σε υπέμαχον η οικουμένη, αθλοφόρε τα έθνη τροπούμενον. Ως ουν Λυαίου καθείλες την δύναμιν, εν τω σταδίω θαρρύνας τον Νέστορα, ούτως Άγιε, μεγαλομάρτυς Δημήτριε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος» (απολυτίκιο του αγίου)

Από το βιβλίο Ο Μυστικός κόσμος των Βυζαντινών Εικόνων (τόμος πρώτος) Χρήστου Γ. Γκότση Εκδ. Αποστολική Διακονία.

Πηγές: dosambr - kallimasia