Ὁ ψηλὸς ὀχυρὸς πύργος βρίσκεται δεξιὰ ἀπὸ τὴ σημερινὴ κεντρικὴ εἴσοδο καὶ στὴ μέση περίπου τῆς νότιας πτέρυγας τῆς Μονῆς. Πρὶν ἀπὸ τὴν ἀνακαίνισή της ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Ἱερεμία ἀποτελοῦσε γωνία τῆς νοτιοδυτικῆς πλευρᾶς τοῦ ἀρχαίου μονυδρίου.
Δεσπόζει ὄχι μόνο στὴν εἴσοδο, ἀλλὰ καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸ συγκρότημα τῆς Μονῆς. Μὲ τὸν ὄγκο καὶ τὶς ἀναλογίες του βρίσκεται ἐκτὸς τῆς ἀρχιτεκτονικῆς κλίμακας τῶν ὑπολοίπων κτηρίων τῆς Μονῆς, ἐνῶ ὁλόκληρη ἡ ἐξωτερική του ἐμφάνιση καὶ ἡ ἒσωτερική του διαρρύθμιση θυμίζει ἔντονα τὰ ψηλὰ ἀμυντικὰ ὀχυρὰ τῶν μεσαιωνικῶν κάστρων τοῦ 13ου ἢ τοῦ 14ου αἰώνα.
...Ὁ πύργος παρέμενε ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια σχεδὸν ἐγκαταλελειμμένος καὶ οὐσιαστικὰ ἀχρησιμοποίητος. Εἶναι κτισμένος στὸ ψηλότερο σημεῖο τοῦ βραχώδους πρανοὺς τῆς Μονῆς, ἀπευθείας στὸ βράχο, καὶ διαθέτει ἕξι ὀρόφους συμπεριλαμβανομένου τοῦ ἰσογείου καὶ τοῦ δώματος. Ὡστόσο ἐσωτερικὰ ὁ πύργος ἔχει τέσσερις ὀρόφους. Ἡ εἴσοδός του βρίσκεται στὸ ἐπίπεδο τῆς Τράπεζας καὶ κοντὰ στὴ δίοδο ἐπικοινωνίας της μὲ τὴ βόρεια πτέρυγα πάνω ἀπὸ τὴ Λιτὴ τοῦ Καθολικοῦ. Τὸ ἰσόγειο τοῦ πύργου σήμερα ἔχει διανοίγει καὶ χρησιμοποιεῖται ὡς ἐξωτερικὸς διάδρομος ἀπὸ τὴν εἴσοδο τῆς Μονῆς πρὸς τὴν Τράπεζα. Οἱ τέσσερις ἀνώτεροι ὄροφοι χωρίζονται μεταξύ τους μὲ ἰσάριθμα ξύλινα πατώματα.
...Ἡ ἐσωτερικὴ διαῤῥύθμιση τῶν χώρων τοῦ πύργου εἶναι γενικὰ ἁπλὴ καὶ χαρακτηρίζεται κυρίως ἀπὸ τὴ διαμόρφωση τῶν περιορισμένων ἀνοιγμάτων πρὸς τὸ ἐξωτερικό, ποὺ θὰ χρησίμευαν ἀρχικὰ ὡς πολεμίστρες. Ὁρισμένα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἀνοίγματα διευρύνθηκαν σὲ παράθυρα κατὰ τοὺς νεώτερους χρόνους. Ἔτσι, ἐνῶ ὁ πρῶτος ὄροφος δὲν διαθέτει ἄλλο ἄνοιγμα πλὴν τῆς εἰσόδου, ὁ δεύτερος, ὁ τρίτος καὶ ὁ τέταρτος διαθέτουν ἀπὸ τέσσερα ἀνοίγματα ὁ καθένας, ἕνα στὴν κάθε πλευρά. Ἂν καὶ τὰ ἀνοίγματα αὐτὰ εἶναι μικρῶν σχετικὰ διαστάσεων, ἐν τούτοις διαμορφώνονται μέσα σὲ εὐρύχωρες, ὀρθογωνικῆς μορφῆς σὲ κάτοψη, ψηλὲς ἁψιδωτὲς ἐσοχὲς, ποὺ διανοίγονται στὸ πάχος τῆς περιμετρικῆς τοιχοποιίας τοῦ πύργου.
...Ὁ τελευταῖος ὄροφος τοῦ πύργου παρουσιάζει τὴν μεγαλύτερη πολυπλοκότητα, ἀφοῦ διαθέτει ἀπὸ τὴ μία δώδεκα μεμονωμένες ζεματίστρες, ἀπὸ τρεῖς σὲ κάθε πλευρά, ποὺ διανοίγονται στὸ πάχος τῆς τοιχοποΐας καὶ προεξέχουν ἐκτὸς αὐτῆς, στηριγμένες σὲ δύο λιθόκτιστα φουρούσια ἡ καθεμιά, ἐνῶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ὀκτὼ ἀνοίγματα, ἀπὸ δύο σὲ κάθε πλευρά, στὰ ἐνδιάμεσα τῶν ζεματιστρῶν. Ἀπὸ τὰ ὀκτώ αὐτὰ ἀνοίγματα, τὰ τρία εἶναι παράθυρα, μικρῶν σχετικὰ διαστάσεων, ἐνῶ τὰ ὑπόλοιπα πέντε ἁπλὲς πολεμίστρες. Κάθε φουρούσι διαμορφώνεται ἀπὸ τέσσερις πέτρες, ποὺ προεξέχουν ἀπὸ τὴν τοιχοποιία, σὲ μορφὴ ἐπαλλήλων ἐκφορικῶν προβόλων. Ὅλες οἱ ζεματίστρες εἶναι στεγασμένες καὶ φέρουν ἐπικάλυψη ἀπὸ σχιστόπλακες.
...Ὁ πύργος καλύπτεται ἀπὸ στέγη, ἡ ὁποία περιβάλλεται ἀπὸ στηθαῖο. Οἱ ἀκριβεῖς χρήσεις τῶν διαφόρων χώρων τοῦ πύργου δὲν ἔχουν ἀκόμη διερευνηθεῖ, μὲ τὴν ἐξαίρεση ἑνὸς τμήματος τοῦ τετάρτου ὀρόφου, ὅπου σώζονται τὰ ἴχνη ἑνὸς παρεκκλησίου, ἀφιερωμένου κατὰ τὴν παράδοση στὴν Ἁγία Ἄννα, καὶ συγκεκριμένα δύο μικρὲς ἡμικυκλικὲς κόγχες, ἐνσωματωμένες στὸ πάχος τῆς τοιχοποιίας. Ἀπὸ αὐτὲς ἡ βόρεια θὰ πρέπει νὰ χρησίμευε ὡς Πρόθεση καὶ ἡ ἀνατολικὴ ὡς Ἁγία Τράπεζα. Πάντως, σύμφωνα μὲ ὁρισμένες πληροφορίες, κατὰ τὸν 18ο αἲώνα, ὁ πύργος φαίνεται πὼς φιλοξενοῦσε τὸ Σκευοφυλάκιο τῆς Μονῆς . Ἡ τοιχοποιία τοῦ πύργου, μὲ πάχος ποὺ κυμαίνεται ἀπὸ 2 μ. στὴ βάση μέχρι 0,50 μ. στὶς ἐπάλξεις, εἶναι ἀπὸ ἁρμολογημένη ἀργολιθοδομὴ μὲ ἡμιλάξευτες πέτρες.
...Ὁ πύργος εἶναι, τὸ ἀρχαιότερο κτήριο τῆς Μονῆς. Δυστυχῶς, δὲν σώζεται καμία κτητορική του ἐπιγραφή. Ὡστόσο οἱ ἀναφορὲς τῶν γραπτῶν πηγῶν, σχετικὲς μὲ τὶς ἀναστηλωτικὲς προσπάθειες τοῦ Γρηγορίου Γηρομεριάτη καὶ τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία τοῦ Α´, ἐπιβεβαιώνουν τὴν προγενέστερη ἱστορική του προέλευση. Ἐπιπλέον τὸ μέγεθος καὶ ἡ στρατηγικῆς σημασίας θέση του, σὲ σχέση μάλιστα καὶ μὲ τὸ διοικητικὸ κέντρο τοῦ Ἁγίου Ὄρους στὶς Καρυές, ὁδηγοῦν στὴ βάσιμη ὑπόθεση τῆς κατασκευῆς του πρὶν ἀπὸ τὴν ἵδρυση τῆς ἀρχικῆς Μονῆς, δηλαδὴ κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 10ου ἢ του 11ου αἰώνα.
...Ἔτσι ὁ ἀρχικὸς ρόλος τοῦ πύργου θὰ πρέπει νὰ ἐξυπηρετοῦσε καθαρὰ ἀμυντικοὺς σκοπούς. Ἡ ὑπόθεση αὐτὴ ἐνισχύεται καὶ ἀπὸ τὴν ἐντελῶς ἀνεξάρτητη κατασκευὴ τοῦ πύργου ἀπὸ τὰ κτήρια ποὺ τὸν περιβάλλουν.
..Ἡ ἀρχικὴ μορφὴ καὶ τὸ ὕψος αὐτοῦ τοῦ πύργου δὲν μποροῦν νὰ εἶναι πλέον γνωστὰ μὲ ἀκρίβεια, λόγω τῶν μετέπειτα καταστροφῶν καὶ τῶν ἐπισκευαστικῶν ἐπεμβάσεων ποὺ ἀκολούθησαν. Ὁ πύργος αὐτὸς θὰ πρέπει νὰ ὑπέστῃ διάφορες καταστροφὲς ἀπὸ τὶς φραγκικὲς καὶ καταλανικὲς ἐπιδρομὲς τοῦ 13ου καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 14ου αἰώνα. Σὲ κάθε περίπτωση ἡ μορφὴ τοῦ πύργου, ὅπως προέκυψε μετὰ τὸ ἀναστηλωτικὸ πρόγραμμα τοῦ Πατριάρχη Ἱερεμία τοῦ Α´, παρουσιάζεται στὴν ἀπεικόνιση τῆς Μονῆς τοῦ ἔτους 1546. Σύμφωνα μὲ αὐτή, ὁ πύργος ἦταν χαμηλότερος τοῦ σημερινοῦ κατά ἕνα ὄροφο, παρουσίαζε ἔντονη μείωση τῆς τοιχοποιίας τῶν ἀνωτέρων ὀρόφων καὶ ἀκόμη ἡ στέψη του, ἔφερε περιμετρικὰ συνδυασμὸ συνεχόμενων σειρῶν ἀπὸ ζεματίστρες ἐπάνω στὶς ὁποῖες ὑπῆρχαν ἐπάλξεις.
...Μὲ βάση τὶς μέχρι τώρα μελέτες καὶ ἔρευνες, ἀλλὰ καὶ τὸ σκεπτικό ποὺ ἀναφέρθηκε ἀνωτέρω, ὁ ὀχυρὸς πύργος τῆς Μονῆς Σταυρονικήτα διαθέτει σήμερα τρεῖς κύριες φάσεις.
...Ἡ πρώτη κύρια φάση μπορεῖ νὰ ἀναχθῇ ἀπὸ τὴν πιθανὴ ἵδρυση τοῦ πύργου, κατὰ τὰ μέσα τοῦ 10ου ἢ τὸν 11ο αἰώνα, μέχρι τὴν ἀναστύλωσή του ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Ἱερεμία τὸν Α´ κατὰ τὰ μέσα τοῦ 16ου αἰώνα ἢ καὶ νωρίτερα, εἴτε ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύναξη τῶν Καρυῶν εἴτε ἀπὸ τὶς διαδοχικὰ κυρίαρχες Μονὲς Κουτλουμουσίου καὶ Φιλοθέου.
...Ἡ δεύτερη φάση μπορεῖ νὰ τοποθετηθῇ στὴ χρονικὴ περίοδο ἀπὸ τὴν ἀναστήλωση τῆς Μονῆς , κατὰ τὰ μέσα τοῦ 16ου αἰώνα ἢ καὶ νωρίτερα μέχρι τὴν περίοδο πρὶν τὸ 1744 καὶ πιθανότατα μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1546 καὶ 1607 (ἢ 1666/7). Στὴ φάση αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ ἀνήκῃ ὁ τρίτος ὄροφος τοῦ πύργου μὲ τὸ παρεκκλήσι τῆς Ἁγίας Ἄννης.
...Τέλος ἡ τρίτη κύρια φάση μπορεῖ νὰ ἀναχθῇ ἀπὸ τὴν περίοδο πρὶν τὸ 1744, μέχρι σήμερα. Στὴ φάση αὐτὴ ἀνήκουν οἱ δύο ἀνώτεροι ὄροφοι τοῦ πύργου. Τέλος, ἐκεῖνο ποὺ ἐνδιαφέρει ἐδῶ νὰ σημειωθῇ εἶναι ὅτι μετὰ τὶς τελευταῖες ἀναστηλωτικὲς ἐργασίες ὁ πύργος ἔχει μετατραπεῖ σὲ ἕνα ἰδιαίτερα χρήσιμο χῶρο ποὺ στεγάζει τὸ Σκευοφυλάκιο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς.
Πηγή: ec-patr.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου