Ο άγιος γεννήθηκε στο χωριό Μέγα Δένδρο της Αιτωλίας, γι’ αυτό ονομάζεται και Αιτωλός. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο κοντινό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Καθώς τότε βρισκόταν ακόμη σε
ακμή η Αθωνιάδα Σχολή, την οποία είχε ιδρύσει και συντηρούσε η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου , πήγε, λαϊκός ακόμη, στο Άγιο Όρος για ανώτερες σπουδές. Σπούδασε κοντά σε μεγάλους δασκάλους της Αθωνιάδος, στους σπουδαιότερους της εποχής, όπως ο Παναγιώτης Παλαμάς και ο Νικόλαος Τζαρτζούλιος.
Κατόπιν εκάρη μοναχός με το όνομα Κοσμάς στην Ι. Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους, όπου και εχειροτονήθη ιερέας. Από λαϊκός ακόμη είχε την επιθυμία να ωφελήσει με τις γνώσεις του τους Χριστιανούς , οι οποίοι βρίσκονταν σε κατάσταση αμάθειας κάτω από την πίεση και επίδραση είτε των Τούρκων είτε των Φράγκων στα Επτάνησα.
Προσευχόταν θερμά, θέλοντας να πληροφορηθεί το θέλημα του Θεού και τη λύση του έδωσε το χωρίο του Απ. Παύλου ( Α’ Κορ. 10, 24) « μηδείς τα εαυτού ζητείτω αλλά το του ετέρου έκαστος » . Με την άδεια των πατέρων πήγε αρχικά στην ΚΠολη, στον αδελφό του Χρύσανθο, ο οποίος ήταν δάσκαλος. Εκεί φανέρωσε στους Αρχιερείς και τον Πατριάρχη τον λογισμό του να περιοδεύει και να κηρύττει και πήρε την άδεια από τον νέο Πατριάρχη Σωφρόνιο.
Έκανε τέσσερεις περιοδείες ,περιτρέχοντας Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο, Ρούμελη, Κυκλάδες, Νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Όπου πήγαινε ,ζητούσε πρώτα να στήσουν οι κάτοικοι ένα ξύλινο Σταυρό , στη βάση του οποίου τοποθετούσε ένα σκαμνί , στο οποίο ανέβαινε και κήρυττε. Φεύγοντας άφηνε τον σταυρό ,για να θυμίζει το κήρυγμά του. Πολλοί από αυτούς τους σταυρούς θαυματουργούσαν.
Το κήρυγμά του ,απλό, παραστατικό, αγιογραφικό, εκκλησιαστικό, εντυπωσίαζε και επηρέαζε το ακροατήριό του σε τέτοιο βαθμό, ώστε πολλοί να αλλάζουν ζωή, να μετανοούν και να γίνονται συνειδητοί Χριστιανοί. Φρόντιζε επίσης για τον εξοπλισμό των ναών με τα απαραίτητα λειτουργικά σκεύη από δωρητές . Ιδιαίτερα φρόντισε τον εφοδιασμό των ναών με κολυμπήθρες , για να τελείται κανονικά το μυστήριο του βαπτίσματος . Με τη φροντίδα του αγίου ιδρύθηκαν διακόσια σχολεία « δια τα κοινά γράμματα » , δημοτικά, και δέκα ελληνικά ( Γυμνάσια) . Η αγιότητά του ήταν φανερή ήδη ενόσω ζούσε. Πολλά θαύματα , με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, έκανε και ήταν προικισμένος με προορατικό και προφητικό χάρισμα . Είναι γνωστές οι προφητείες του , οι οποίες αναφέρονται σε εθνικά γεγονότα , ανακαλύψεις επιστημονικές και τεχνολογικές αλλά και την εξέλιξη του τρόπου ζωής των ανθρώπων.
Ο άγιος ήταν αγαπητός, συμπαθής και σεβαστός σε Τούρκους και Ρωμιούς. Οι μόνοι που δεν τον αγαπούσαν ήταν οι Εβραίοι. Επειδή τον καιρό εκείνο οι Εβραίοι είχαν την οικονομία στα χέρια τους , γίνονταν τα παζάρια ημέρα Κυριακή, με αποτέλεσμα οι Χριστιανοί να μην πηγαίνουν στην Εκκλησία και να ζουν αποκομμένοι από την εκκλησιαστική ζωή. Ο άγιος έπεισε τους Χριστιανούς να κάνουν τα δικά τους παζάρια το Σάββατο , με αποτέλεσμα να πληγεί η οικονομία των Εβραίων. Γι’ αυτό πλήρωσαν τον Κουρτ πασά του Βερατίου , ο οποίος συνέλαβε τον άγιο και τον θανάτωσε με απαγχονισμό, το δε λείψανό του ρίχτηκε στον Άψο ποταμό απ’ όπου ανεσύρθη και ενταφιάστηκε στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου στο χωριό Καλικόντασι της Ηπείρου.
Οἱ πνευματικές προϋποθέσεις τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 εἶναι τά ἑλληνορθόδοξα ἰδανικά πού ἦσαν ριζωμένα στήν ψυχή τῶν ὑποδούλων ἐπί 400 καί 500 χρόνια Τουρκοκρατίας. Ὁρισμένοι ἱστορικοί, ἀκόμη καί συγγραφεῖς σχολικῶν ἐγχειριδίων, ὑπερτονίζουν τόν ρόλο τοῦ εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ στήν καλλιέργεια τῶν φιλελευθέρων ἰδεῶν στόν χῶρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Δέν ὑποτιμῶ τήν ἐπίδραση τῶν δυτικῶν ἰδεολογικῶν ρευμάτων, ἡ μελέτη τῶν πηγῶν, ὅμως, διδάσκει ὅτι αὐτή ἡ ἐπιρροή ἦταν περιορισμένη χρονικά καί γεωγραφικά. Ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ αἴσθηση τῆς συνέχειας τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ γλῶσσα, τό ἀντιστασιακό πνεῦμα τοῦ Ἕλληνα, ἡ Μεγάλη Ἰδέα καί ἡ νοσταλγία γιά τήν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία (Ρωμανία) , αὐτά ἦσαν τά πνευματικά θεμέλια τοῦ 1821. Ἄλλωστε οἱ ὑπόδουλοι Ρωμηοί δέν περίμεναν τήν Γαλλική Ἐπανάσταση (1789) γιά νά ἀποφασίσουν νά ξεσηκωθοῦν. Ἤδη λίγα μόλις χρόνια μετά τήν Ἅλωση τῆς Πόλης ἔχουμε τά πρῶτα ἐπαναστατικά κινήματα στήν Πελοπόννησο, στήν Χειμάρρα καί ἀλλοῦ. Συνολικά 80 -100 ἑλλληνικά κινήματα κατά τῶν Ὀθωμανῶν καταγράφουν οἱ ἱστορικοί ἀπό τό 1453 μέχρι τό 1821. Στά περισσότερα ἡγοῦντο Ὀρθόδοξοι κληρικοί. Τά ματωμένα ράσα ἦταν πανταχοῦ παρόντα καί στά κρυφά ἤ φανερά σχολειά ὁ παπᾶς καί ὁ καλόγερος μετέδιδαν τήν ἀγάπη γιά τόν Χριστό καί τήν πατρίδα.
Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός δέν πῆρε στά χέρια του τουφέκι, ἀλλά μέ τήν πνευματική καί ἠθική ἀναγέννηση τῶν ὑποδούλων προετοίμασε τό ἔδαφος γιά τήν μεγάλη Ἑλληνική Ἐπανάσταση. Ἡ συμβολή του στήν ἐθνική ἀφύπνιση ἦλθε σέ μία πολύ δύσκολη ἐποχή, ὄταν τό Γένος κινδύνευε νά ἀπογοητευθεῖ ἀπό τίς πολλές καί ἀτυχεῖς ἐξεγέρσεις. Τό πέρασμά του ἄφησε ἀνεξίτηλα ἴχνη στήν ψυχή τῶν ὑποδούλων ὄχι μόνο στήν γενέτειρά του Αἰτωλία, ἀλλά καί στήν Ἤπειρο, στήν Δυτική Μακεδονία καί σέ ὅλα τά μέρη τά ὁποῖα ἐπισκέφθηκε κατά τίς τρεῖς (ἤ τέσσερεις) περιοδεῖες του. Ἡ συνεισφορά του στήν προετοιμασία τοῦ Ἀγῶνος μπορεῖ ἐν συντομίᾳ νά κωδικοποιηθεῖ ὡς ἑξῆς:
α) Ἡ καλλιέργεια τοῦ Ὀρθοδόξου φρονήματος. Μέ τό κήρυγμά του, μέ τό παράδειγμά του, μέ τήν κατανοητή ἀλλά συνάμα θεολογική γλῶσσα του, ὁ Ἅγιος ἀπέτρεψε τούς ἐξισλαμισμούς καί στερέωσε τήν Ὀρθόδοξη Πίστη. Ἀπό φόβο, ἀπό ἐκβιασμό, ἀλλά μερικές φορές καί αὐτοβούλως καί ἀπό τήν προσδοκία ἀξιωμάτων ἕνας ἀριθμός Χριστιανῶν προσχώρησε στό Ἰσλάμ. Ὅλοι αὐτοί δέν χάθηκαν μόνο γιά τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Παράδειγμα οἱ Τσάμηδες τῆς Θεσπρωτίας. Ἀπόγονοι ἐξισλαμισμένων Χριστιανῶν ἔγιναν οἱ σκληρότεροι διῶκτες τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐπί Τουρκοκρατίας καί ἐπί Γερμανοϊταλικῆς Κατοχῆς. Ὁ ἀγώνας τοῦ Ἁγίου εἶχε στόχο πρωτίστως νά σώσει ψυχές. Ἀλλά ταυτοχρόνως εἶχε ἐθνική σημσία, διότι ὅσοι παρέμεναν Χριστιανοί διατηροῦσαν καί τήν ἑλληνική τους συνείδηση. Γιά τήν ἀποτροπή τῶν ἐξισλαμισμῶν ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δίδασκε μέ ἔμφαση τήν Τριαδολογία. Ἤξερε ὅτι πολλοί ἀγράμματοι Χριστιανοί ἔπεφταν εὔκολα θύματα τῆς μουσουλμανικῆς προπαγάνδας, ἠ ὁποία ἀρνεῖτο τήν Ἁγία Τριάδα.
β) Ἡ ἐμμονή στήν ἑλληνική γλῶσσα. Εἶναι συγκλονιστική ἡ διδαχή τοῦ Ἁγίου ὅτι παίρνει ἐπάνω του τίς ἁμαρτίες ἐκείνων πού θά σταματήσουν νά μιλοῦν διάφορες διαλέκτους καί θά ἀποφασίσουν νά μιλοῦν στό σπίτι τους μόνον ἑλληνικά. Γνώριζε τήν ὑπονομευτική δράση διαφόρων προπαγανδῶν πού ὑπονόμευαν τήν πίστη καί τήν γλῶσσα τῶν ὑποδούλων. Ὁ Ἅγιος τόνιζε ὅτι «Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τήν Ἑλληνικήν, διότι καί τό Γένος μας εἶναι Ἑλληνικόν»!
γ) Παιδεία καί Σχολεῖα. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δηλώνει ὁ ἴδιος στήν τελευταία ἐπιστολή πρός τόν ἀδελφό του ὅτι ἵδρυσε 10 ἑλληνικά (ἀνώτερα ) σχολεῖα καί 200 κοινά (κατώτερα). Σέ σωζόμενη ἐπιστολή του πρός τούς Παργίους ὑπογραμμίζει ὅτι πρέπει νά ἱδρύσουν σχολεῖο γιά τήν διαφύλαξη τῆς Πίστεως καί τήν Ἐλευθερία τῆς πατρίδος. Σκοπός του ἦταν μέσῳ τοῦ σχολείου τά παιδιά νά μαθαίνουν γιά τόν Χριστό, παραλλήλως ὅμως τά σχολεῖα τοῦ Πατροκοσμᾶ καλλιέργησαν τήν ἱστορική καί γλωσσική συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
δ) Ἡ ἔμφαση στήν κοινωνική δικαιοσύνη. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς εἶχε συνειδητοποιήσει αὐτό πού λίγο πρίν ἀπό τούς Βαλκανικούς Πολέμους εἶπε ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος γιά τούς ἀγρότες τῆς Θεσσαλίας: Ἐάν παραμείνουν κοινωνικά καί οἰκονομικά καταπιεσμένοι δέν θά μπορέσουν νά πολεμήσουν γιά νά ἐλευθερώσουν τούς ὑποδούλους ἀδελφούς τους. Τό κήρυγμα τοῦ Ἁγίου ὑπέρ τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης, ὑπέρ τῶν δικαιωμάτων τῶν γυναικῶν, κατά τῆς πλεονεξίας καί τῆς ἀδικίας, ὑπέρ τῆς σφυρηλατήσεως τῶν κοινοτικῶν δεσμῶν καί τῆς ἀλληλεγγύης, βοήθησε τήν ψυχική ἑνότητα τῶν Ρωμηῶν καί συνετέλεσε στήν ἀποφυγή ἐπικινδύνων διχασμῶν καί ἐρίδων μεταξύ ὁμοεθνῶν.
ε) Οἱ Προφητεῖες. Τό ποθούμενο, τό Ρωμαίικο, τά βουνά πού θά σώσουν πολλούς, οἱ δύο Πασχαλιές πού θά ἔλθουν μαζί, ὅπως ἔγινε τό 1912, αὐτά καί πολλά ἄλλα αἰσιόδοξα μηνύματα ἔδιδε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς διά τῶν προφητειῶν του. Αὐτή ἧταν ἡ μεγαλύτερη ἐθνική προσφορά του σέ ἕνα λαό πού κινδύνευε νά χάσει κάθε ἐλπίδα γιά ἐλευθερία καί ἀναγέννηση. Ἄς μην ξεχνοῦμε ὅτι ὅ Ἅγιος ἔζησε τήν σφαγή τῶν Ἑλλήνων ἀπό Τουρκαλβανούς μετά ἀπό τά Ὀρλωφικά. Ἡ φωνή του ἦταν ἡ μοναδική ὄαση μέσα στήν ἀπελπισία.
Στ) Τό μαρτύριό του. Μέ τόν μαρτυρικό θάνατό του στήν ἀγχόνη τῶν δημίων του (Κολικόντασι Βορείου Ἠπείρου, 24-8-1779) ὁ Πατροκοσμᾶς γίνεται θρῦλος, σύμβολο καί πρότυπο γιά τούς ὑποδούλους. Ἡ ἁγιότητά του ἀναγνωρίζεται ἀμέσως ἀπό ὅλο τό σκλαβωμένο Γένος πολύ πρίν ἀναγνωρισθεῖ ἐπισήμως τό 1961. Στήν Ἐλληνική Ἐπανάσταση ἕνα γνωστό ἆσμα ἔλεγε: «Βοήθα μας Ἅη Γιώργη καί σύ Ἅγιε Κοσμᾶ, νά πάρουμε τήν Πόλη καί τήν Ἁγιά Σοφιά». Ἡ θυσία του ἐνέπνευσε καί ἐμπνέει ἀκόμη καί σήμερα, εἰδικά δέ τούς ἐμπερίστατους Βορειοηπειρῶτες ἀδελφούς μας. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἀγχόνῃ ἐτελειώθη καί κατέδειξε ἐμπράκτως ὅτι ἡἘλευθερία τῶν Ἑλλήνων εἶναι ἀπ’ τά κόκκαλα βγαλμένη. Μαζί μέ τό νέφος τῶν ἀναρίθμητων Νεομαρτύρων ἔβαλε τό λίπασμα γιά τήν ἑλληνορθόδοξη αὐτοσυνειδησία τῶν ὑποδούλων, ἡ ὁποία ὁδήγησε στήν Παλιγγενεσία τοῦ 1821. Κλίνουμε εὐλαβικά τό γόνυ στήν ἱερά μνήμη του!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου